قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
مصوب 1358 با اصلاحات 1368/5/6
بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ*...لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ اَلْکِتابَ وَ اَلْمِیزانَ لِیَقُومَ اَلنّاسُ بِالْقِسْطِ
مقدمه
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبیّن نهادهای فرهنگی،اجتماعی،سیاسی و اقتصادی جامعه ایران بر اساس اصول و ضوابط اسلامی است که انعکاس خواست قلبی امت اسلامی میباشد.ماهیت انقلاب عظیم اسلامی ایران و روند مبارزه مردم مسلمان از ابتداء تا پیروزی که در شعارهای قاطع و کوبنده همه قشرهای مردم تبلور مییافت این خواست اساسی را مشخص کرده و اکنون در طلیعه این پیروزی بزرگ،ملت ما با تمام وجود نیل به آن را میطلبد.ویژگی بنیادی این انقلاب نسبت به دیگر نهضت‌های ایران در سده اخیر مکتبی و اسلامی بودن آن است،ملت مسلمان ایران پس از گذر از نهضت ضد استبدادی مشروطه و نهضت ضد استعماری ملی شدن نفت به این تجربه گرانبار دست یافت که علت اساسی و مشخص عدم موفقیت این نهضت‌ها مکتبی نبودن مبارزات بوده است.گرچه در نهضت‌های اخیر خط فکری اسلامی و رهبری روحانیت مبارز سهم اصلی و اساسی را بر عهده داشت ولی به دلیل دور شدن این مبارزات از مواضع اصیل اسلامی،جنبش‌ها به سرعت به رکود کشانده شد از اینجا وجدان بیدار ملت به رهبری مرجع عالیقدر تقلید حضرت آیت اللّه العظمی امام خمینی ضرورت پیگیری خط نهضت اصیل مکتبی و اسلامی را دریافت و این‌بار روحانیت مبارز کشور که همواره در صف مقدم نهضت‌های مردمی بوده و نویسندگان و روشنفکران متعهد با رهبری ایشان تحرک نوینی یافت.(آغاز نهضت اخیر ملت ایران در سال هزار و سیصد و هشتاد و دو هجری قمری برابر با هزار و سیصد و چهل و یک هجری شمسی میباشد.)
طلیعه نهضت
اعتراض درهم کوبنده امام خمینی به توطئه آمریکایی«انقلاب سفید»که گامی در جهت تثبیت پایه‌های حکومت استبداد و تحکیم وابستگیهای سیاسی،فرهنگی و اقتصادی ایران به امپریالیزم جهانی بود عامل حرکت یکپارچه ملت گشت و متعاقب آن انقلاب عظیم و خونبار امت اسلامی در خرداد ماه 1342 که در حقیقت نقطه آغاز شکوفایی این قیام شکوهمند و گسترده بود مرکزیت امام را به عنوان رهبری اسلامی تثبیت و مستحکم نمود و علیرغم تبعید ایشان از ایران در پی اعتراض به قانون ننگین کاپیتولاسیون(مصونیت مستشاران آمریکایی) پیوند مستحکم امت با امام همچنان استمرار یافت و ملت مسلمان و به ویژه روشنفکران متعهد و روحانیت مبارز راه خود را در میان تبعید و زندان،شکنجه و اعدام ادامه دادند.
در این میان قشر آگاه و مسؤول جامعه در سنگر مسجد،حوزه‌های علمیه و دانشگاه به روشنگری پرداخت و با الهام از مکتب انقلابی و پربار اسلام تلاش پیگیر و ثمربخشی را در بالا بردن سطح آگاهی و هوشیاری مبارزاتی و مکتبی ملت مسلمان آغاز کرد.رژیم استبداد که سرکوبی نهضت اسلامی را با حمله دژخیمانه به فیضیه و دانشگاه و همه کانون‌های پرخروش انقلاب آغاز نموده بود به مذبوحانه‌ترین اقدامات ددمنشانه جهت رهایی از خشم انقلابی مردم، دست زد و در این میان جوخه‌های اعدام،شکنجه‌های قرون وسطایی و زندان‌های درازمدت، بهایی بود که ملت مسلمان ما به نشانه عزم راسخ خود به ادامه مبارزه میپرداخت.خون صدها زن و مرد جوان و با ایمان که سحرگاهان در میدان‌های تیر فریاد«اللّه اکبر»سر میدادند یا در میان کوچه و بازار هدف گلوله‌های دشمن قرار میگرفتند انقلاب اسلامی ایران را تداوم بخشید، بیانیه‌ها و پیامهای پیدرپی امام به مناسبتهای مختلف،آگاهی و عزم امت اسلامی را عمق و گسترش هرچه فزون‌تر داد.
حکومت اسلامی
طرح حکومت اسلامی بر پایه ولایت فقیه که در اوج خفقان و اختناق رژیم استبدادی از سوی امام خمینی ارائه شد انگیزه مشخص و منسجم نوینی را در مردم مسلمان ایجاد نمود و راه اصیل مبارزه مکتبی اسلام را گشود که تلاش مبارزان مسلمان و متعهد را در داخل و خارج کشور فشرده‌تر ساخت.
در چنین خطی نهضت ادامه یافت تا سرانجام نارضاییها و شدت خشم مردم بر اثر فشار و اختناق روزافزون در داخل و افشاگری و انعکاس مبارزه به وسیله روحانیت و دانشجویان مبارز در سطح جهانی،بنیانهای حاکمیت رژیم را به شدّت متزلزل کرد و به ناچار رژیم و اربابانش مجبور به کاستن از فشار و اختناق و به اصطلاح باز کردن فضای سیاسی کشور شدند تا به گمان خویش دریچه اطمینانی به منظور پیشگیری از سقوط حتمی خود بگشایند اما ملت برآشفته و آگاه و مصمم به رهبری قاطع و خلل‌ناپذیر امام،قیام پیروزمند و یکپارچه خود را به طور گسترده و سراسری آغاز نمود.
خشم ملت
انتشار نامه توهین‌آمیزی به ساحت مقدس روحانیت و به ویژه امام خمینی در 17 دی 1356 از طرف رژیم حاکم این حرکت را سریعتر نمود و باعث انفجار خشم مردم در سراسر کشور شد و رژیم برای مهار کردن آتشفشان خشم مردم کوشید این قیام معترضانه را با به خاک و خون کشیدن خاموش کند اما این خود خون بیشتری در رگ‌های انقلاب جاری ساخت و طپشهای پیدرپی انقلاب در هفتم‌ها و چهلم‌های یادبود شهدای انقلاب،حیات و گرمی و جوشش یکپارچه و هرچه فزون‌تری به این نهضت در سراسر کشور بخشید و در ادامه و استمرار حرکت مردم تمامی سازمانهای کشور با اعتصاب یکپارچه خود و شرکت در تظاهرات خیابانی در سقوط رژیم استبدادی مشارکت فعالانه جستند،همبستگی گسترده مردان و زنان از همه اقشار و جناح‌های مذهبی و سیاسی در این مبارزه به طرز چشمگیری تعیینکننده بود،و مخصوصا زنان به شکل بارزی در تمامی صحنه‌های این جهاد بزرگ حضور فعال و گسترده‌ای داشتند، صحنه‌هایی از آن نوع که مادری را با کودکی در آغوش،شتابان به سوی میدان نبرد و لوله‌های مسلسل نشان میداد بیانگر سهم عمده و تعیینکننده این قشر بزرگ جامعه در مبارزه بود.
بهایی که ملت پرداخت
نهال انقلاب پس از یک سال و اندی مبارزه مستمر و پیگیر با باروری از خون بیش از شصت هزار شهید و صد هزار زخمی و معلول و با بر جای نهادن میلیاردها تومان خسارت مالی در میان فریادهای:«استقلال،آزادی،حکومت اسلامی»به ثمر نشست و این نهضت عظیم که با تکیه بر ایمان و وحدت و قاطعیت رهبری در مراحل حساس و هیجان‌آمیز نهضت و نیز فداکاری ملت به پیروزی رسید موفق به در هم کوبیدن تمام محاسبات و مناسبات و نهادهای امپریالیستی گردید که در نوع خود سرفصل جدیدی بر انقلابات گسترده مردمی در جهان شد.
21 و 22 بهمن سال یکهزار و سیصد و پنجاه و هفت روزهای فروریختن بنیاد شاهنشاهی شد و استبداد داخلی و سلطه خارجی متکی بر آن را در هم شکست و با این پیروزی بزرگ طلیعه حکومت اسلامی که خواست دیرینه مردم مسلمان است نوید پیروزی نهایی را داد.
ملت ایران به طور یکپارچه و با شرکت مراجع تقلید و علمای اسلام و مقام رهبری در همه‌پرسی جمهوری اسلامی تصمیم نهایی و قاطع خود را بر ایجاد نظام نوین جمهوری اسلامی اعلام کرد و با اکثریت 98/2% به نظام جمهوری اسلامی رأی مثبت داد.
اکنون قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان بیانگر نهادها و مناسبات سیاسی، اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی جامعه باید راهگشای تحکیم پایه‌های حکومت اسلامی و ارائه‌دهنده طرح نوین نظام حکومتی بر ویرانه‌های نظام طاغوتی قبلی گردد.
شیوه حکومت در اسلام
حکومت از دیدگاه اسلام،برخاسته از موضع طبقاتی و سلطه‌گری فردی یا گروهی نیست بلکه تبلور آرمان سیاسی ملتی همکیش و هم‌فکر است که به خود سازمان میدهد تا در روند تحول فکری و عقیدتی راه خود را به سوی هدف نهایی(حرکت به سوی اللّه)بگشاید.ملت ما در جریان تکامل انقلابی خود از غبارها و زنگارهای طاغوتی زدوده شد و از آمیزه‌های فکری بیگانه خود را پاک نمود و به مواضع فکری و جهان‌بینی اصیل اسلامی بازگشت و اکنون بر آن است که با موازین اسلامی جامعه نمونه(اسوه)خود را بنا کند بر چنین پایه‌ای،رسالت قانون اساسی این است که زمینه‌های اعتقادی نهضت را عینیت بخشد و شرائطی را به وجود آورد که در آن انسان با ارزش‌های و الا و جهان شمول اسلامی پرورش یابد.
قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران که حرکتی برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستکبرین بود زمینه تداوم این انقلاب را در داخل و خارج کشور فراهم میکند به ویژه در گسترش روابط بین المللی،با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی میکوشد تا راه تشکیل امت واحده جهانی را هموار کند(إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ)و استمرار مبارزه در نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان قوام یابد.
با توجه به ماهیت این نهضت بزرگ،قانون اساسی تضمین‌گر نفی هرگونه استبداد فکری و اجتماعی و انحصار اقتصادی میباشد و در خط گسست از سیستم استبدادی،و سپردن سرنوشت مردم به دست خودشان تلاش میکند.(وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ اَلْأَغْلالَ اَلَّتِی کانَتْ عَلَیْهِمْ.)
در ایجاد نهادها و بنیادهای سیاسی که خود پایه تشکیل جامعه است بر اساس تلقی مکتبی، صالحان عهده‌دار حکومت و اداره مملکت میگردند(أَنَّ اَلْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ اَلصّالِحُونَ)و قانونگذاری که مبیّن ضابطه‌های مدیریت اجتماعی است بر مدار قرآن و سنت،جریان مییابد بنابراین نظارت دقیق و جدی از ناحیه اسلام‌شناسان عادل و پرهیزکار و متعهد(فقهای عادل) امری محتوم و ضروری است و چون هدف از حکومت،رشد دادن انسان در حرکت به سوی نظام الهی است(وَ إِلَی اَللّهِ اَلْمَصِیرُ)*تا زمینه بروز و شکوفایی استعدادها به منظور تجلّی ابعاد خداگونگی انسان فراهم آید(تخلّقوا باخلاق اللّه)و این جز در گرو مشارکت فعال و گسترده تمامی عناصر اجتماع در روند تحول جامعه نمیتواند باشد.
با توجه به این جهت،قانون اساسی زمینه چنین مشارکتی را در تمام مراحل تصمیم‌گیریهای سیاسی و سرنوشت‌ساز برای همه افراد اجتماع فراهم میسازد تا در مسیر تکامل انسان هر فردی خود دست‌اندرکار و مسؤول رشد و ارتقاء و رهبری گردد که این همان تحقق حکومت مستضعفین در زمین خواهد بود.
(وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی اَلَّذِینَ اُسْتُضْعِفُوا فِی اَلْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ اَلْوارِثِینَ).
ولایت فقیه عادل
بر اساس ولایت امر و امامت مستمر،قانون اساسی زمینه تحقق رهبری فقیه جامع الشرائطی را که از طرف مردم به عنوان رهبر شناخته میشود(مجاری الامور بید العلماء باللّه الامناء علی حلاله و حرامه)آماده میکند تا ضامن عدم انحراف سازمانهای مختلف از وظائف اصیل اسلامی خود باشد.
اقتصاد وسیله است نه هدف
در تحکیم بنیادهای اقتصادی،اصل،رفع نیازهای انسان در جریان رشد و تکامل اوست نه همچون دیگر نظام‌های اقتصادی تمرکز و تکاثر ثروت و سودجویی،زیرا که در مکاتب مادی، اقتصاد خود هدف است و بدین جهت در مراحل رشد،اقتصاد عامل تخریب و فساد و تباهی میشود ولی در اسلام اقتصاد وسیله است و از وسیله انتظاری جز کارآیی بهتر در راه وصول به هدف نمیتوان داشت.
با این دیدگاه برنامه اقتصاد اسلامی فراهم کردن زمینه مناسب برای بروز خلاقیت‌های متفاوت انسانی است و بدین جهت تأمین امکانات مساوی و متناسب و ایجاد کار برای همه افراد و رفع نیازهای ضروری جهت استمرار حرکت تکاملی او بر عهده حکومت اسلامی است.
زن در قانون اساسی
در ایجاد بنیادهای اجتماعی اسلامی،نیروهای انسانی که تاکنون در خدمت استثمار همه‌جانبه خارجی بودند هویّت اصلی و حقوق انسانی خود را بازمییابند و در این بازیابی طبیعی است که زنان به دلیل ستم بیشتری که تاکنون از نظام طاغوتی متحمل شده‌اند استیفاء حقوق آنان بیشتر خواهد بود.
خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه‌ساز اصلی حرکت تکاملی و رشدیابنده انسان است اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظائف حکومت اسلامی است، زن در چنین برداشتی از واحد خانواده،از حالت(شیء بودن)و یا(ابزار کار بودن)در خدمت اشاعه مصرف‌زدگی و استثمار،خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پرارج مادری در پرورش انسان‌های مکتبی پیشاهنگ و خود همرزم مردان در میدان‌های فعال حیات میباشد و در نتیجه پذیرای مسؤولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود.
ارتش مکتبی
در تشکیل و تجهیز نیروهای دفاعی کشور توجه بر آن است که ایمان و مکتب،اساس و ضابطه باشد بدین جهت ارتش جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب در انطباق با هدف فوق شکل داده میشوند و نه تنها حفظ و حراست از مرزها بلکه بار رسالت مکتبی یعنی جهاد در راه خدا و مبارزه در راه گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان را نیز عهده‌دار خواهند بود.(وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ اَلْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اَللّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ).
قضاء در قانون اساسی
مسأله قضاء در رابطه با پاسداری از حقوق مردم در خط حرکت اسلامی،به منظور پیشگیری از انحرافات موضعی در درون امت اسلامی امری است حیاتی،ازاین‌رو ایجاد سیستم قضائی بر پایه عدل اسلامی و متشکل از قضات عادل و آشنا به ضوابط دقیق دینی پیش‌بینی شده است، این نظام به دلیل حساسیت بنیادی و دقت در مکتبی بودن آن لازم است به دور از هر نوع رابطه و مناسبات ناسالم باشد(وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ اَلنّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ).
قوّه مجریه
قوّه مجریه به دلیل اهمیت ویژه‌ای که در رابطه با اجراء احکام و مقررات اسلامی به منظور رسیدن به روابط و مناسبات عادلانه حاکم بر جامعه دارد و همچنین ضرورتی که این مسأله حیاتی در زمینه‌سازی وصول به هدف نهایی حیات خواهد داشت بایستی راهگشای ایجاد جامعه اسلامی باشد نتیجتا محصور شدن در هر نوع نظام دست‌وپاگیر پیچیده که وصول به این هدف را کند و یا خدشه‌دار کند از دیدگاه اسلامی نفی خواهد شد بدین جهت نظام بوروکراسی که زاییده و حاصل حاکمیت‌های طاغوتی است به شدت طرد خواهد شد تا نظام اجرائی با کارآیی بیشتر و سرعت افزون‌تر در اجراء تعهدات اداری به وجود آید.
وسائل ارتباط جمعی
وسائل ارتباط جمعی(رادیوتلویزیون)بایستی در جهت روند تکاملی انقلاب اسلامی در خدمت اشاعه فرهنگ اسلامی قرار گیرد و در این زمینه از برخورد سالم اندیشه‌های متفاوت بهره جوید و از اشاعه و ترویج خصلت‌های تخریبی و ضد اسلامی جدا پرهیز کند.
پیروی از اصول چنین قانونی که آزادی و کرامت ابناء بشر را سرلوحه اهداف خود دانسته و راه رشد و تکامل انسان را میگشاید بر عهده همگان است و لازم است که امت مسلمان با انتخاب مسؤولین کاردان و مؤمن و نظارت مستمر بر کار آنان به طور فعالانه در ساختن جامعه اسلامی مشارکت جویند به امید اینکه در بنای جامعه نمونه اسلامی(اسوه)که بتواند الگو و شهیدی بر همگی مردم جهان باشد موفق گردد.(وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی اَلنّاسِ).
نمایندگان
مجلس خبرگان متشکل از نمایندگان مردم،کار تدوین قانون اساسی را بر اساس بررسی پیش‌نویس پیشنهادی دولت و کلیه پیشنهادهایی که از گروههای مختلف مردم رسیده بود در دوازده فصل که مشتمل بر یکصد و هفتاد و پنج اصل میباشد در طلیعه پانزدهمین قرن هجرت پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و اله و سلّم بنیانگذار مکتب رهاییبخش اسلام با اهداف و انگیزه‌های مشروح فوق به پایان رساند به این امید که این قرن،قرن حکومت جهانی مستضعفین و شکست تمامی مستکبرین گردد.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
فصل اول‌اصول کلی
اصل 1 - اولحکومت ایران جمهوری اسلامی است که ملت ایران،بر اساس اعتقاد دیرینه‌اش به حکومت حق و عدل قرآن،در پی انقلاب اسلامی پیروزمند خود به رهبری مرجع عالیقدر تقلید آیة اللّه العظمی امام خمینی،در همه‌پرسی دهم و یازدهم فروردین ماه یکهزار و سیصد و پنجاه و هشت هجری شمسی برابر با اول و دوم جمادی الاولی سال یکهزار و سیصد و نود و نه هجری قمری با اکثریت 98/2%کلیه کسانی که حق رأی داشتند به آن رأی مثبت داد.
اصل 2 - دوم
جمهوری اسلامی،نظامی است بر پایه ایمان به:
1-خدای یکتا(لا إِلهَ إِلاَّ اَللّهُ)و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او.
2-وحی الهی و نقش بنیادی آن در بیان قوانین.
3-معاد و نقش سازنده آن در سیر تکاملی انسان به سوی خدا.
4-عدل خدا در خلقت و تشریع.
5-امامت و رهبری مستمر و نقش اساسی آن در تداوم انقلاب اسلامی.
6-کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسؤولیت او در برابر خدا.که از راه:
الف)اجتهاد مستمر فقهای جامع الشرائط بر اساس کتاب و سنت معصومین سلام اللّه علیهم اجمعین،
ب)استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تلاش در پیشبرد آنها،
ج)نفی هرگونه ستم‌گری و ستمکشی و سلطه‌گری و سلطه‌پذیری،قسط و عدل و استقلال سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و همبستگی ملی را تأمین میکند.
جمهوری اسلامی،نظامی است بر پایه ایمان به:
1-خدای یکتا(لا إِلهَ إِلاَّ اَللّهُ)و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او.
2-وحی الهی و نقش بنیادی آن در بیان قوانین.
3-معاد و نقش سازنده آن در سیر تکاملی انسان به سوی خدا.
4-عدل خدا در خلقت و تشریع.
5-امامت و رهبری مستمر و نقش اساسی آن در تداوم انقلاب اسلامی.
6-کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسؤولیت او در برابر خدا.که از راه:
الف)اجتهاد مستمر فقهای جامع الشرائط بر اساس کتاب و سنت معصومین سلام اللّه علیهم اجمعین،
ب)استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تلاش در پیشبرد آنها،
ج)نفی هرگونه ستم‌گری و ستمکشی و سلطه‌گری و سلطه‌پذیری،قسط و عدل و استقلال سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و همبستگی ملی را تأمین میکند.
اصل 3 - سوم
دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم،همه امکانات خود را برای امور زیر به کار برد:
1-ایجاد محیط مساعد برای رشد فضائل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوی و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی.
2-بالا بردن سطح آگاهیهای عمومی در همه زمینه‌ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه‌های گروهی و وسائل دیگر.
3-آموزش و پرورش و تربیت‌بدنی رایگان برای همه،در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی.
4-تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی،فنی،فرهنگی و اسلامی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان.
5-طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب.
6-محو هرگونه استبداد و خودکامگی و انحصارطلبی.
7-تأمین آزادیهای سیاسی و اجتماعی در حدود قانون.
8-مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی خویش.
9-رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه،در تمام زمینه‌های مادی و معنوی.
10-ایجاد نظام اداری صحیح و حذف تشکیلات غیر ضرور.11-تقویت کامل بنیه دفاع ملی از طریق آموزش نظامی عمومی برای حفظ استقلال و تمامیّت ارضی و نظام اسلامی کشور.
12-پیریزی اقتصاد صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه‌های تغذیه و مسکن و کار و بهداشت و تعمیم بیمه.
13-تأمین خودکفائی در علوم و فنون و صنعت و کشاورزی و امور نظامی و مانند اینها.
14-تأمین حقوق همه‌جانبه افراد از زن‌ومرد و ایجاد امنیت قضائی عادلانه برای همه و تساوی عموم در برابر قانون.
15-توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم.
16-تنظیم سیاست خارجی کشور بر اساس معیارهای اسلام،تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت بیدریغ از مستضعفان جهان.
دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم،همه امکانات خود را برای امور زیر به کار برد:
1-ایجاد محیط مساعد برای رشد فضائل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوی و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی.
2-بالا بردن سطح آگاهیهای عمومی در همه زمینه‌ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه‌های گروهی و وسائل دیگر.
3-آموزش و پرورش و تربیت‌بدنی رایگان برای همه،در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی.
4-تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی،فنی،فرهنگی و اسلامی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان.
5-طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب.
6-محو هرگونه استبداد و خودکامگی و انحصارطلبی.
7-تأمین آزادیهای سیاسی و اجتماعی در حدود قانون.
8-مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی خویش.
9-رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه،در تمام زمینه‌های مادی و معنوی.
10-ایجاد نظام اداری صحیح و حذف تشکیلات غیر ضرور.11-تقویت کامل بنیه دفاع ملی از طریق آموزش نظامی عمومی برای حفظ استقلال و تمامیّت ارضی و نظام اسلامی کشور.
12-پیریزی اقتصاد صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه‌های تغذیه و مسکن و کار و بهداشت و تعمیم بیمه.
13-تأمین خودکفائی در علوم و فنون و صنعت و کشاورزی و امور نظامی و مانند اینها.
14-تأمین حقوق همه‌جانبه افراد از زن‌ومرد و ایجاد امنیت قضائی عادلانه برای همه و تساوی عموم در برابر قانون.
15-توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم.
16-تنظیم سیاست خارجی کشور بر اساس معیارهای اسلام،تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت بیدریغ از مستضعفان جهان.
اصل 4 - چهارم
کلیه قوانین و مقررات مدنی،جزائی،مالی،اقتصادی،اداری،فرهنگی،نظامی،سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد.این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر بر عهده فقهاء شورای نگهبان است.
کلیه قوانین و مقررات مدنی،جزائی،مالی،اقتصادی،اداری،فرهنگی،نظامی،سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد.این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر بر عهده فقهاء شورای نگهبان است.
اصل 5 - پنجم اصلاحی 1368
در زمان غیبت حضرت ولی عصر«عجّل اللّه تعالی فرجه»در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه عادل و باتقوی،آگاه به زمان،شجاع،مدیر و مدبر است که طبق اصل یکصد و هفتم عهده‌دار آن میگردد.
در زمان غیبت حضرت ولی عصر«عجّل اللّه تعالی فرجه»در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه عادل و باتقوی،آگاه به زمان،شجاع،مدیر و مدبر است که طبق اصل یکصد و هفتم عهده‌دار آن میگردد.
اصل 6 - ششم
در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود از راه انتخابات: انتخاب رئیس جمهور،نمایندگان مجلس شورای اسلامی،اعضای شوراها و نظائر اینها،یا از راه همه‌پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معیّن میگردد.
در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود از راه انتخابات: انتخاب رئیس جمهور،نمایندگان مجلس شورای اسلامی،اعضای شوراها و نظائر اینها،یا از راه همه‌پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معیّن میگردد.
اصل 7 - هفتم
طبق دستور قرآن کریم:«وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ»و«شاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ»شوراها:مجلس شورای اسلامی،شورای استان،شهرستان،شهر،محل،بخش،روستا و نظائر اینها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره امور کشورند.
موارد،طرز تشکیل و حدود اختیارات و وظائف شوراها را این قانون و قوانین ناشی از آن معیّن میکند.
طبق دستور قرآن کریم:«وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ»و«شاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ»شوراها:مجلس شورای اسلامی،شورای استان،شهرستان،شهر،محل،بخش،روستا و نظائر اینها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره امور کشورند.
موارد،طرز تشکیل و حدود اختیارات و وظائف شوراها را این قانون و قوانین ناشی از آن معیّن میکند.
اصل 8 - هشتم
در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر،امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر،دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت، شرائط و حدود و کیفیت آن را قانون معیّن میکند.
«وَ اَلْمُؤْمِنُونَ وَ اَلْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ»
در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر،امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر،دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت، شرائط و حدود و کیفیت آن را قانون معیّن میکند.
«وَ اَلْمُؤْمِنُونَ وَ اَلْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ»
اصل 9 - نهم
در جمهوری اسلامی ایران آزادی و استقلال و وحدت و تمامیت ارضی کشور از یکدیگر تفکیکناپذیرند و حفظ آنها وظیفه دولت و آحاد ملت است.هیچ فرد یا گروه یا مقامی حق ندارد به نام استفاده از آزادی به استقلال سیاسی،فرهنگی،اقتصادی،نظامی و تمامیت ارضی ایران کمترین خدشه‌ای وارد کند و هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آزادیهای مشروع را،هرچند با وضع قوانین و مقررات،سلب کند.
در جمهوری اسلامی ایران آزادی و استقلال و وحدت و تمامیت ارضی کشور از یکدیگر تفکیکناپذیرند و حفظ آنها وظیفه دولت و آحاد ملت است.هیچ فرد یا گروه یا مقامی حق ندارد به نام استفاده از آزادی به استقلال سیاسی،فرهنگی،اقتصادی،نظامی و تمامیت ارضی ایران کمترین خدشه‌ای وارد کند و هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آزادیهای مشروع را،هرچند با وضع قوانین و مقررات،سلب کند.
اصل 10 - دهم
از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است،همه قوانین و مقررات و برنامه‌ریزیهای مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده،پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.
از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است،همه قوانین و مقررات و برنامه‌ریزیهای مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده،پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.
اصل 11 - یازدهم
به حکم آیه کریمه«إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ»همه مسلمانان یک امت‌اند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش پیگیر به عمل آورد تا وحدت سیاسی،اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد.
به حکم آیه کریمه«إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ»همه مسلمانان یک امت‌اند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش پیگیر به عمل آورد تا وحدت سیاسی،اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد.
اصل 12 - دوازدهم
دین رسمی ایران،اسلام و مذهب جعفری اثنیعشری است و این اصل الی الابد غیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی،شافعی،مالکی،حنبلی و زیدی دارای احترام کامل میباشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی،طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیّه(ازدواج،طلاق،ارث و وصیت)و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقه‌ای که پیروان هریک از این مذاهب اکثریت داشته باشند،مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود،با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب.
دین رسمی ایران،اسلام و مذهب جعفری اثنیعشری است و این اصل الی الابد غیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی،شافعی،مالکی،حنبلی و زیدی دارای احترام کامل میباشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی،طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیّه(ازدواج،طلاق،ارث و وصیت)و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقه‌ای که پیروان هریک از این مذاهب اکثریت داشته باشند،مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود،با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب.
اصل 13 - سیزدهم
ایرانیان زرتشتی،کلیمی و مسیحی تنها اقلیتهای دینی شناخته میشوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آئین خود عمل میکنند.
ایرانیان زرتشتی،کلیمی و مسیحی تنها اقلیتهای دینی شناخته میشوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آئین خود عمل میکنند.
اصل 14 - چهاردهم
به حکم آیه شریفه«لا یَنْهاکُمُ اَللّهُ عَنِ اَلَّذِینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی اَلدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلْمُقْسِطِینَ»دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل نمایند و حقوق انسانی آنان را رعایت کنند،این اصل در حق کسانی اعتبار دارد که بر ضد اسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه و اقدام نکنند.
به حکم آیه شریفه«لا یَنْهاکُمُ اَللّهُ عَنِ اَلَّذِینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی اَلدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلْمُقْسِطِینَ»دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل نمایند و حقوق انسانی آنان را رعایت کنند،این اصل در حق کسانی اعتبار دارد که بر ضد اسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه و اقدام نکنند.
فصل دوم‌زبان،خط،تاریخ و پرچم رسمی کشور
اصل 15 - پانزدهمزبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است.اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس،در کنار زبان فارسی آزاد است.
اصل 16 - شانزدهم
از آنجا که زبان قرآن و علوم و معارف اسلامی عربی است و ادبیات فارسی کاملا با آن آمیخته است این زبان باید پس از دوره ابتدائی تا پایان دوره متوسطه در همه کلاسها و در همه رشته‌ها تدریس شود.
از آنجا که زبان قرآن و علوم و معارف اسلامی عربی است و ادبیات فارسی کاملا با آن آمیخته است این زبان باید پس از دوره ابتدائی تا پایان دوره متوسطه در همه کلاسها و در همه رشته‌ها تدریس شود.
اصل 17 - هفدهم
مبدأ تاریخ رسمی کشور،هجرت پیامبر اسلام(صلی اللّه علیه و آله و سلّم)است و تاریخ هجری شمسی و هجری قمری هر دو معتبر است اما مبنای کار ادارات دولتی هجری شمسی است.تعطیل رسمی هفتگی روز جمعه است.
مبدأ تاریخ رسمی کشور،هجرت پیامبر اسلام(صلی اللّه علیه و آله و سلّم)است و تاریخ هجری شمسی و هجری قمری هر دو معتبر است اما مبنای کار ادارات دولتی هجری شمسی است.تعطیل رسمی هفتگی روز جمعه است.
اصل 18 - هجدهم
پرچم رسمی ایران به رنگ‌های سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار«اللّه اکبر»است.
پرچم رسمی ایران به رنگ‌های سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار«اللّه اکبر»است.
فصل سوم‌حقوق ملت
اصل 19 - نوزدهممردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ،نژاد،زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.
اصل 20 - بیستم
همه افراد ملت اعم از زن‌ومرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.
همه افراد ملت اعم از زن‌ومرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.
اصل 21 - بیست و یکم
دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد:
1-ایجاد زمینه‌های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او.
2-حمایت مادران،بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند،و حمایت از کودکان بیسرپرست.
3-ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده.
4-ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بیسرپرست.
5-اعطای قیمومت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی.
دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد:
1-ایجاد زمینه‌های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او.
2-حمایت مادران،بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند،و حمایت از کودکان بیسرپرست.
3-ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده.
4-ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بیسرپرست.
5-اعطای قیمومت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی.
اصل 22 - بیست و دوم
حیثیت،جان،مال،حقوق،مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.
حیثیت،جان،مال،حقوق،مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.
اصل 23 - بیست و سوم
تفتیش عقاید ممنوع است و هیچکس را نمیتوان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.
تفتیش عقاید ممنوع است و هیچکس را نمیتوان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.
اصل 24 - بیست و چهارم
نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد.تفصیل آن را قانون معیّن میکند.
نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد.تفصیل آن را قانون معیّن میکند.
اصل 25 - بیست و پنجم
بازرسی و نرساندن نامه‌ها،ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی،افشای مخابرات تلگرافی و تلکس،سانسور،عدم مخابره و نرساندن آنها،استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.
بازرسی و نرساندن نامه‌ها،ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی،افشای مخابرات تلگرافی و تلکس،سانسور،عدم مخابره و نرساندن آنها،استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.
اصل 26 - بیست و ششم
احزاب،جمعیت‌ها،انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیتهای دینی شناخته‌شده آزادند،مشروط به اینکه اصول استقلال،آزادی،وحدت ملی،موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند.هیچکس را نمیتوان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت.
احزاب،جمعیت‌ها،انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیتهای دینی شناخته‌شده آزادند،مشروط به اینکه اصول استقلال،آزادی،وحدت ملی،موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند.هیچکس را نمیتوان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت.
اصل 27 - بیست و هفتم
تشکیل اجتماعات و راه‌پیماییها،بدون حمل سلاح،به شرط آنکه مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است.
تشکیل اجتماعات و راه‌پیماییها،بدون حمل سلاح،به شرط آنکه مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است.
اصل 28 - بیست و هشتم
هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند.
دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرائط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.
هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند.
دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرائط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.
اصل 29 - بیست و نهم
برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی،بیکاری،پیری،از کارافتادگی، بیسرپرستی،در راه ماندگی،حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی.
دولت مکلّف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایتهای مالی فوق را برای یکیک افراد کشور تأمین کند.
برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی،بیکاری،پیری،از کارافتادگی، بیسرپرستی،در راه ماندگی،حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی.
دولت مکلّف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایتهای مالی فوق را برای یکیک افراد کشور تأمین کند.
اصل 30 - سیام
دولت موظف است وسائل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسائل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفائی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
دولت موظف است وسائل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسائل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفائی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
اصل 31 - سی و یکم
داشتن مسکن متناسب با نیاز،حق هر فرد و خانواده ایرانی است.دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندترند به خصوص روستانشینان و کارگران زمینه اجراء این اصل را فراهم کند.
داشتن مسکن متناسب با نیاز،حق هر فرد و خانواده ایرانی است.دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندترند به خصوص روستانشینان و کارگران زمینه اجراء این اصل را فراهم کند.
اصل 32 - سی و دوم
هیچکس را نمیتوان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معیّن میکند.در صورت بازداشت،موضوع اتهام باید با ذکر دلائل بلافاصله کتبا به متهم ابلاغ و تفهیم شود و حداکثر ظرف مدت بیست و چهار ساعت پرونده مقدماتی به مراجع صالحه قضائی ارسال و مقدمات محاکمه،در اسرع وقت فراهم گردد.متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
هیچکس را نمیتوان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معیّن میکند.در صورت بازداشت،موضوع اتهام باید با ذکر دلائل بلافاصله کتبا به متهم ابلاغ و تفهیم شود و حداکثر ظرف مدت بیست و چهار ساعت پرونده مقدماتی به مراجع صالحه قضائی ارسال و مقدمات محاکمه،در اسرع وقت فراهم گردد.متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
اصل 33 - سی و سوم
هیچکس را نمیتوان از محل اقامت خود تبعید کرد یا از اقامت در محل مورد علاقه‌اش ممنوع یا به اقامت در محلی مجبور ساخت،مگر در مواردی که قانون مقرر میدارد.
هیچکس را نمیتوان از محل اقامت خود تبعید کرد یا از اقامت در محل مورد علاقه‌اش ممنوع یا به اقامت در محلی مجبور ساخت،مگر در مواردی که قانون مقرر میدارد.
اصل 34 - سی و چهارم
دادخواهی حق مسلم هر فرد است و هرکس میتواند به منظور دادخواهی به دادگاه‌های صالح رجوع نماید.همه افراد ملت حق دارند این‌گونه دادگاه‌ها را در دسترس داشته باشند و هیچکس را نمیتوان از دادگاهی که به موجب قانون حق مراجعه به آن را دارد منع کرد.
دادخواهی حق مسلم هر فرد است و هرکس میتواند به منظور دادخواهی به دادگاه‌های صالح رجوع نماید.همه افراد ملت حق دارند این‌گونه دادگاه‌ها را در دسترس داشته باشند و هیچکس را نمیتوان از دادگاهی که به موجب قانون حق مراجعه به آن را دارد منع کرد.
اصل 35 - سی و پنجم
در همه دادگاه‌ها طرفین دعوا حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.
در همه دادگاه‌ها طرفین دعوا حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.
اصل 36 - سی و ششم
حکم به مجازات و اجراء آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.
حکم به مجازات و اجراء آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.
اصل 37 - سی و هفتم
اصل،برائت است و هیچکس از نظر قانون مجرم شناخته نمیشود،مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد.
اصل،برائت است و هیچکس از نظر قانون مجرم شناخته نمیشود،مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد.
اصل 38 - سی و هشتم
هرگونه شکنجه برای گرفتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است،اجبار شخص به شهادت،اقرار یا سوگند،مجاز نیست و چنین شهادت و اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است.
متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
هرگونه شکنجه برای گرفتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است،اجبار شخص به شهادت،اقرار یا سوگند،مجاز نیست و چنین شهادت و اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است.
متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
اصل 39 - سی و نهم
هتک حرمت و حیثیت کسیکه به حکم قانون دستگیر،بازداشت،زندانی یا تبعیدشده به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است.
هتک حرمت و حیثیت کسیکه به حکم قانون دستگیر،بازداشت،زندانی یا تبعیدشده به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است.
اصل 40 - چهلم
هیچکس نمیتواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.
هیچکس نمیتواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.
اصل 41 - چهل و یکم
تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمیتواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند،مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید.
تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمیتواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند،مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید.
اصل 42 - چهل و دوم
اتباع خارجه میتوانند در حدود قوانین به تابعیت ایران درآیند و سلب تابعیت این‌گونه اشخاص در صورتی ممکن است که دولت دیگری تابعیت آنها را بپذیرد یا خود آنها درخواست کنند.
اتباع خارجه میتوانند در حدود قوانین به تابعیت ایران درآیند و سلب تابعیت این‌گونه اشخاص در صورتی ممکن است که دولت دیگری تابعیت آنها را بپذیرد یا خود آنها درخواست کنند.
فصل چهارم‌اقتصاد و امور مالی
اصل 43 - چهل و سومبرای تأمین استقلال اقتصادی جامعه و ریشهکن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد،با حفظ آزادگی او،اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس ضوابط زیر استوار میشود:
1-تأمین نیازهای اساسی:مسکن،خوراک،پوشاک،بهداشت،درمان،آموزش و پرورش و امکانات لازم برای تشکیل خانواده برای همه.
2-تأمین شرائط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل و قرار دادن وسائل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی وسائل کار ندارند،در شکل تعاونی،از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر که نه به تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروههای خاص منتهی شود و نه دولت را به صورت یک کارفرمای بزرگ مطلق درآورد.این اقدام باید با رعایت ضرورت‌های حاکم بر برنامه‌ریزی عمومی اقتصاد کشور در هریک از مراحل رشد صورت گیرد.
3-تنظیم برنامه اقتصادی کشور به صورتی که شکل و محتوا و ساعات کار چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی،فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی،سیاسی و اجتماعی و شرکت فعال در رهبری کشور و افزایش مهارت و ابتکار داشته باشد.
4-رعایت آزادی انتخاب شغل،و عدم اجبار افراد به کاری معیّن و جلوگیری از بهرهکشی از کار دیگری.
5-منع اضرار به غیر و انحصار و احتکار و ربا و دیگر معاملات باطل و حرام.
6-منع اسراف و تبذیر در همه شؤون مربوط به اقتصاد،اعم از مصرف،سرمایه‌گذاری، تولید،توزیع و خدمات.
7-استفاده از علوم و فنون و تربیت افراد ماهر به نسبت احتیاج برای توسعه و پیشرفت اقتصاد کشور.
8-جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشور.
9-تأکید بر افزایش تولیدات کشاورزی،دامی و صنعتی که نیازهای عمومی را تأمین کند و کشور را به مرحله خودکفائی برساند و از وابستگی برهاند.
اصل 44 - چهل و چهارم
نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه سه بخش دولتی،تعاونی و خصوصی با برنامه‌ریزی منظم و صحیح استوار است.
بخش دولتی شامل کلیه صنایع بزرگ،صنایع مادر،بازرگانی خارجی،معادن بزرگ، بانکداری،بیمه،تأمین نیرو،سدها و شبکه‌های بزرگ آبرسانی،رادیو و تلویزیون،پست و تلگراف و تلفن،هواپیمایی،کشتیرانی،راه و راه‌آهن و مانند اینها است که به صورت مالکیت عمومی و در اختیار دولت است.
بخش تعاونی شامل شرکتها و مؤسسات تعاونی تولید و توزیع است که در شهر و روستا بر طبق ضوابط اسلامی تشکیل میشود.
بخش خصوصی شامل آن قسمت از کشاورزی،دامداری،صنعت،تجارت و خدمات میشود که مکمل فعالیتهای اقتصادی دولتی و تعاونی است.
مالکیت در این سه بخش تا جایی که با اصول دیگر این فصل مطابق باشد و از محدوده قوانین اسلام خارج نشود و موجب رشد و توسعه اقتصادی کشور گردد و مایه زیان جامعه نشود مورد حمایت قانون جمهوری اسلامی است.
تفصیل ضوابط و قلمرو و شرائط هر سه بخش را قانون معیّن میکند.
نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه سه بخش دولتی،تعاونی و خصوصی با برنامه‌ریزی منظم و صحیح استوار است.
بخش دولتی شامل کلیه صنایع بزرگ،صنایع مادر،بازرگانی خارجی،معادن بزرگ، بانکداری،بیمه،تأمین نیرو،سدها و شبکه‌های بزرگ آبرسانی،رادیو و تلویزیون،پست و تلگراف و تلفن،هواپیمایی،کشتیرانی،راه و راه‌آهن و مانند اینها است که به صورت مالکیت عمومی و در اختیار دولت است.
بخش تعاونی شامل شرکتها و مؤسسات تعاونی تولید و توزیع است که در شهر و روستا بر طبق ضوابط اسلامی تشکیل میشود.
بخش خصوصی شامل آن قسمت از کشاورزی،دامداری،صنعت،تجارت و خدمات میشود که مکمل فعالیتهای اقتصادی دولتی و تعاونی است.
مالکیت در این سه بخش تا جایی که با اصول دیگر این فصل مطابق باشد و از محدوده قوانین اسلام خارج نشود و موجب رشد و توسعه اقتصادی کشور گردد و مایه زیان جامعه نشود مورد حمایت قانون جمهوری اسلامی است.
تفصیل ضوابط و قلمرو و شرائط هر سه بخش را قانون معیّن میکند.
اصل 45 - چهل و پنجم
انفال و ثروتهای عمومی از قبیل زمینهای موات یا رهاشده،معادن،دریاها،دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و سایر آب‌های عمومی،کوه‌ها،دره‌ها،جنگلها،نیزارها،بیشه‌های طبیعی،مراتعی که حریم نیست،ارث بدون وارث،و اموال مجهول المالک و اموال عمومی که از غاصبین مسترد میشود،در اختیار حکومت اسلامی است تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آنها عمل نماید، تفصیل و ترتیب استفاده از هریک را قانون معیّن میکند.
انفال و ثروتهای عمومی از قبیل زمینهای موات یا رهاشده،معادن،دریاها،دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و سایر آب‌های عمومی،کوه‌ها،دره‌ها،جنگلها،نیزارها،بیشه‌های طبیعی،مراتعی که حریم نیست،ارث بدون وارث،و اموال مجهول المالک و اموال عمومی که از غاصبین مسترد میشود،در اختیار حکومت اسلامی است تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آنها عمل نماید، تفصیل و ترتیب استفاده از هریک را قانون معیّن میکند.
اصل 46 - چهل و ششم
هرکس مالک حاصل کسب‌وکار مشروع خویش است و هیچکس نمیتواند به عنوان مالکیت نسبت به کسب‌وکار خود امکان کسب‌وکار را از دیگری سلب کند.
هرکس مالک حاصل کسب‌وکار مشروع خویش است و هیچکس نمیتواند به عنوان مالکیت نسبت به کسب‌وکار خود امکان کسب‌وکار را از دیگری سلب کند.
اصل 47 - چهل و هفتم
مالکیت شخصی که از راه مشروع باشد محترم است.ضوابط آن را قانون معیّن میکند.
مالکیت شخصی که از راه مشروع باشد محترم است.ضوابط آن را قانون معیّن میکند.
اصل 48 - چهل و هشتم
در بهره‌برداری از منابع طبیعی و استفاده از درآمدهای ملی در سطح استانها و توزیع فعالیتهای اقتصادی میان استانها و مناطق مختلف کشور،باید تبعیض در کار نباشد،به طوری که هر منطقه فراخور نیازها و استعداد رشد خود،سرمایه و امکانات لازم در دسترس داشته باشد.
در بهره‌برداری از منابع طبیعی و استفاده از درآمدهای ملی در سطح استانها و توزیع فعالیتهای اقتصادی میان استانها و مناطق مختلف کشور،باید تبعیض در کار نباشد،به طوری که هر منطقه فراخور نیازها و استعداد رشد خود،سرمایه و امکانات لازم در دسترس داشته باشد.
اصل 49 - چهل و نهم دولت موظف است ثروتهای ناشی از ربا،غصب،رشوه،اختلاس،سرقت،قمار،سوء استفاده از موقوفات،سوء استفاده از مقاطعهکاریها و معاملات دولتی،فروش زمینهای موات و مباحات اصلی،دائر کردن اماکن فساد و سایر موارد غیر مشروع را گرفته و به صاحب حق رد کند و در صورت معلوم نبودن او به بیت المال بدهد این حکم باید با رسیدگی و تحقیق و ثبوت شرعی به وسیله دولت اجراء شود.
اصل 50 - پنجاهم
در جمهوری اسلامی،حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند،وظیفه عمومی تلقی میگردد.ازاین‌رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آنکه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند،ممنوع است.
در جمهوری اسلامی،حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند،وظیفه عمومی تلقی میگردد.ازاین‌رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آنکه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند،ممنوع است.
اصل 51 - پنجاه و یکم
هیچ‌نوع مالیات وضع نمیشود مگر به موجب قانون.موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص میشود.
هیچ‌نوع مالیات وضع نمیشود مگر به موجب قانون.موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص میشود.
اصل 52 - پنجاه و دوم اصلاحی 1368
بودجه سالانه کل کشور به ترتیبی که در قانون مقرر میشود از طرف دولت تهیه و برای رسیدگی و تصویب به مجلس شورای اسلامی تسلیم میگردد.هرگونه تغییر در ارقام بودجه نیز تابع مراتب مقرر در قانون خواهد بود.
بودجه سالانه کل کشور به ترتیبی که در قانون مقرر میشود از طرف دولت تهیه و برای رسیدگی و تصویب به مجلس شورای اسلامی تسلیم میگردد.هرگونه تغییر در ارقام بودجه نیز تابع مراتب مقرر در قانون خواهد بود.
اصل 53 - پنجاه و سوم
کلیه دریافتهای دولت در حسابهای خزانه‌داری کل متمرکز میشود و همه پرداخت‌ها در حدود اعتبارات مصوب به موجب قانون انجام میگیرد.
کلیه دریافتهای دولت در حسابهای خزانه‌داری کل متمرکز میشود و همه پرداخت‌ها در حدود اعتبارات مصوب به موجب قانون انجام میگیرد.
اصل 54 - پنجاه و چهارم اصلاحی 1368
دیوان محاسبات کشور مستقیما زیر نظر مجلس شورای اسلامی میباشد.سازمان و اداره امور آن در تهران و مراکز استانها به موجب قانون تعیین خواهد شد.
دیوان محاسبات کشور مستقیما زیر نظر مجلس شورای اسلامی میباشد.سازمان و اداره امور آن در تهران و مراکز استانها به موجب قانون تعیین خواهد شد.
اصل 55 - پنجاه و پنجم اصلاحی 1368
دیوان محاسبات به کلیه حسابهای وزارتخانه‌ها،مؤسسات،شرکتهای دولتی و سایر دستگاههایی که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور استفاده میکنند به ترتیبی که قانون مقرر میدارد رسیدگی یا حسابرسی مینماید که هیچ هزینه‌ای از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و هر وجهی در محل خود به مصرف رسیده باشد.دیوان محاسبات،حسابها و اسناد و مدارک مربوطه را برابر قانون جمع‌آوری و گزارش تفریغ بودجه هرسال را به انضمام نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تسلیم مینماید.این گزارش باید در دسترس عموم گذاشته شود.
دیوان محاسبات به کلیه حسابهای وزارتخانه‌ها،مؤسسات،شرکتهای دولتی و سایر دستگاههایی که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور استفاده میکنند به ترتیبی که قانون مقرر میدارد رسیدگی یا حسابرسی مینماید که هیچ هزینه‌ای از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و هر وجهی در محل خود به مصرف رسیده باشد.دیوان محاسبات،حسابها و اسناد و مدارک مربوطه را برابر قانون جمع‌آوری و گزارش تفریغ بودجه هرسال را به انضمام نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تسلیم مینماید.این گزارش باید در دسترس عموم گذاشته شود.
فصل پنجم‌حق حاکمیت ملت و قوای ناشی از آن
اصل 56 - پنجاه و ششمحاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او،انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است.هیچکس نمیتواند این حق الهی را از انسان سلب کند یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد و ملت این حق خداداد را از طرفی که در اصول بعد میآید اعمال میکند.
اصل 57 - پنجاه و هفتم اصلاحی 1368
قوای حاکم در جمهوری اسلامی ایران عبارتند از:قوّه مقننه،قوّه مجریه و قوّه قضائیه که زیر نظر ولایت مطلقه امر و امامت امت بر طبق اصول آینده این قانون اعمال میگردند.این قوا مستقل از یکدیگرند.
قوای حاکم در جمهوری اسلامی ایران عبارتند از:قوّه مقننه،قوّه مجریه و قوّه قضائیه که زیر نظر ولایت مطلقه امر و امامت امت بر طبق اصول آینده این قانون اعمال میگردند.این قوا مستقل از یکدیگرند.
اصل 58 - پنجاه و هشتم اصلاحی 1368
اعمال قوّه مقننه از طریق مجلس شورای اسلامی است که از نمایندگان منتخب مردم تشکیل میشود و مصوبات آن پس از طی مراحلی که در اصول بعد میآید برای اجراء به قوّه مجریه و قضائیه ابلاغ میگردد.
اعمال قوّه مقننه از طریق مجلس شورای اسلامی است که از نمایندگان منتخب مردم تشکیل میشود و مصوبات آن پس از طی مراحلی که در اصول بعد میآید برای اجراء به قوّه مجریه و قضائیه ابلاغ میگردد.
اصل 59 - پنجاه و نهم
در مسائل بسیار مهم اقتصادی،سیاسی،اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوّه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آراء مردم صورت گیرد.درخواست مراجعه به آراء عمومی باید به تصویب دوسوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.
در مسائل بسیار مهم اقتصادی،سیاسی،اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوّه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آراء مردم صورت گیرد.درخواست مراجعه به آراء عمومی باید به تصویب دوسوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.
اصل 60 - شصتم اصلاحی 1368
اعمال قوّه مجریه جز در اموری که در این قانون مستقیما بر عهده رهبری گذارده شده،از طریق رئیس جمهور و وزراء است.
اعمال قوّه مجریه جز در اموری که در این قانون مستقیما بر عهده رهبری گذارده شده،از طریق رئیس جمهور و وزراء است.
اصل 61 - شصت و یکم
اعمال قوّه قضائیه به وسیله دادگاه‌های دادگستری است که باید طبق موازین اسلامی تشکیل شود و به حل‌وفصل دعاوی و حفظ حقوق عمومی و گسترش و اجراء عدالت و اقامه حدود الهی بپردازد.
اعمال قوّه قضائیه به وسیله دادگاه‌های دادگستری است که باید طبق موازین اسلامی تشکیل شود و به حل‌وفصل دعاوی و حفظ حقوق عمومی و گسترش و اجراء عدالت و اقامه حدود الهی بپردازد.
فصل ششم‌قوه مقننه
مبحث اول‌مجلس شورای اسلامی
اصل 62 - شصت و دوم اصلاحی 1368مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب میشوند تشکیل میگردد.
اصل 63 - شصت و سوم اصلاحی 1368
دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهار سال است.انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل برگزار شود به طوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد.
دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهار سال است.انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل برگزار شود به طوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد.
اصل 64 - شصت و چهارم اصلاحی 1368
عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست و هفتاد نفر است و از تاریخ همه‌پرسی سال یکهزار و سیصد و شصت و هشت هجری شمسی پس از هر ده سال،با در نظر گرفتن عوامل انسانی،سیاسی،جغرافیایی و نظائر آنها حداکثر بیست نفر نماینده میتواند اضافه شود.
زرتشتیان و کلیمیان هرکدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعا یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هرکدام یک نماینده انتخاب میکنند.
محدوده حوزه‌های انتخابیه و تعداد نمایندگان را قانون معیّن میکند.
عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست و هفتاد نفر است و از تاریخ همه‌پرسی سال یکهزار و سیصد و شصت و هشت هجری شمسی پس از هر ده سال،با در نظر گرفتن عوامل انسانی،سیاسی،جغرافیایی و نظائر آنها حداکثر بیست نفر نماینده میتواند اضافه شود.
زرتشتیان و کلیمیان هرکدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعا یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هرکدام یک نماینده انتخاب میکنند.
محدوده حوزه‌های انتخابیه و تعداد نمایندگان را قانون معیّن میکند.
اصل 65 - شصت و پنجم اصلاحی 1368
پس از برگزاری انتخابات،جلسات مجلس شورای اسلامی با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت مییابد و تصویب طرحها و لوایح طبق آیین‌نامه مصوب داخلی انجام میگیرد مگر در مواردی که در قانون اساسی نصاب خاصی تعیین شده باشد.
برای تصویب آیین‌نامه داخلی موافقت دوسوم حاضران لازم است.
پس از برگزاری انتخابات،جلسات مجلس شورای اسلامی با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت مییابد و تصویب طرحها و لوایح طبق آیین‌نامه مصوب داخلی انجام میگیرد مگر در مواردی که در قانون اساسی نصاب خاصی تعیین شده باشد.
برای تصویب آیین‌نامه داخلی موافقت دوسوم حاضران لازم است.
اصل 66 - شصت و ششم
ترتیب انتخاب رئیس و هیأت رئیسه مجلس و تعداد کمیسیونها و دوره تصدی آنها و امور مربوط به مذاکرات و انتظامات مجلس به وسیله آیین‌نامه داخلی مجلس معیّن میگردد.
ترتیب انتخاب رئیس و هیأت رئیسه مجلس و تعداد کمیسیونها و دوره تصدی آنها و امور مربوط به مذاکرات و انتظامات مجلس به وسیله آیین‌نامه داخلی مجلس معیّن میگردد.
اصل 67 - شصت و هفتم
نمایندگان باید در نخستین جلسه مجلس به ترتیب زیر سوگند یاد کنند و متن قسم‌نامه را امضاء نمایند:
بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ*
«من در برابر قرآن مجید،به خدای قادر متعال سوگند یاد میکنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد مینمایم که پاسدار حریم اسلام و نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم،ودیعه‌ای را که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم و در انجام وظائف وکالت،امانت و تقوی را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم،از قانون اساسی دفاع کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهار نظرها،استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشم.»
نمایندگان اقلیتهای دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه‌ای که حضور پیدا میکنند مراسم سوگند را به جای آورند.
نمایندگان باید در نخستین جلسه مجلس به ترتیب زیر سوگند یاد کنند و متن قسم‌نامه را امضاء نمایند:
بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ*
«من در برابر قرآن مجید،به خدای قادر متعال سوگند یاد میکنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد مینمایم که پاسدار حریم اسلام و نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم،ودیعه‌ای را که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم و در انجام وظائف وکالت،امانت و تقوی را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم،از قانون اساسی دفاع کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهار نظرها،استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشم.»
نمایندگان اقلیتهای دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه‌ای که حضور پیدا میکنند مراسم سوگند را به جای آورند.
اصل 68 - شصت و هشتم
در زمان جنگ و اشغال نظامی کشور به پیشنهاد رئیس جمهور و تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان و تأیید شورای نگهبان انتخابات نقاط اشغال شده یا تمامی مملکت برای مدت معینی متوقف میشود و در صورت عدم تشکیل مجلس جدید،مجلس سابق همچنان به کار خود ادامه خواهد داد.
در زمان جنگ و اشغال نظامی کشور به پیشنهاد رئیس جمهور و تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان و تأیید شورای نگهبان انتخابات نقاط اشغال شده یا تمامی مملکت برای مدت معینی متوقف میشود و در صورت عدم تشکیل مجلس جدید،مجلس سابق همچنان به کار خود ادامه خواهد داد.
اصل 69 - شصت و نهم اصلاحی 1368
مذاکرات مجلس شورای اسلامی باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود.در شرائط اضطراری،در صورتی که رعایت امنیت کشور ایجاب کند،به تقاضای رئیس جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان،جلسه غیر علنی تشکیل میشود.مصوبات جلسه غیر علنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد.گزارش و مصوبات این جلسات باید پس از برطرف شدن شرائط اضطراری برای اطلاع عموم منتشر گردد.
مذاکرات مجلس شورای اسلامی باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود.در شرائط اضطراری،در صورتی که رعایت امنیت کشور ایجاب کند،به تقاضای رئیس جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان،جلسه غیر علنی تشکیل میشود.مصوبات جلسه غیر علنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد.گزارش و مصوبات این جلسات باید پس از برطرف شدن شرائط اضطراری برای اطلاع عموم منتشر گردد.
اصل 70 - هفتادم اصلاحی 1368
رئیس جمهور و معاونان او و وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنی مجلس را دارند و میتوانند مشاوران خود را همراه داشته باشند و در صورتی که نمایندگان لازم بدانند، وزراء مکلّف به حضورند و هرگاه تقاضا کنند مطالبشان استماع میشود.
رئیس جمهور و معاونان او و وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنی مجلس را دارند و میتوانند مشاوران خود را همراه داشته باشند و در صورتی که نمایندگان لازم بدانند، وزراء مکلّف به حضورند و هرگاه تقاضا کنند مطالبشان استماع میشود.
مبحث دوم‌اختیارات و صلاحیت مجلس شورای اسلامی
اصل 71 - هفتاد و یکم اصلاحی 1368مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی میتواند قانون وضع کند.
اصل 72 - هفتاد و دوم اصلاحی 1368
مجلس شورای اسلامی نمیتواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد.تشخیص این امر به ترتیبی که در اصل نود و ششم آمده بر عهده شورای نگهبان است.
مجلس شورای اسلامی نمیتواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد.تشخیص این امر به ترتیبی که در اصل نود و ششم آمده بر عهده شورای نگهبان است.
اصل 73 - هفتاد و سوم اصلاحی 1368
شرح و تفسیر قوانین عادی در صلاحیت مجلس شورای اسلامی است.مفاد این اصل مانع از تفسیری که دادرسان،در مقام تمیز حق،از قوانین میکنند نیست.
شرح و تفسیر قوانین عادی در صلاحیت مجلس شورای اسلامی است.مفاد این اصل مانع از تفسیری که دادرسان،در مقام تمیز حق،از قوانین میکنند نیست.
اصل 74 - هفتاد و چهارم اصلاحی 1368
لوایح قانونی پس از تصویب هیأت وزیران به مجلس تقدیم میشود و طرحهای قانونی به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان،در مجلس شورای اسلامی قابل طرح است.
لوایح قانونی پس از تصویب هیأت وزیران به مجلس تقدیم میشود و طرحهای قانونی به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان،در مجلس شورای اسلامی قابل طرح است.
اصل 75 - هفتاد و پنجم
طرحهای قانونی و پیشنهادها و اصلاحاتی که نمایندگان در خصوص لوایح قانونی عنوان میکنند و به تقلیل درآمد عمومی یا افزایش هزینه‌های عمومی میانجامد،در صورتی قابل طرح در مجلس است که در آن طریق جبران کاهش درآمد یا تأمین هزینه جدید نیز معلوم شده باشد.
طرحهای قانونی و پیشنهادها و اصلاحاتی که نمایندگان در خصوص لوایح قانونی عنوان میکنند و به تقلیل درآمد عمومی یا افزایش هزینه‌های عمومی میانجامد،در صورتی قابل طرح در مجلس است که در آن طریق جبران کاهش درآمد یا تأمین هزینه جدید نیز معلوم شده باشد.
اصل 76 - هفتاد و ششم اصلاحی 1368
مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحّص در تمام امور کشور را دارد.
مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحّص در تمام امور کشور را دارد.
اصل 77 - هفتاد و هفتم اصلاحی 1368
عهدنامه‌ها،مقاوله‌نامه‌ها،قراردادها و موافقتنامه‌های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.
عهدنامه‌ها،مقاوله‌نامه‌ها،قراردادها و موافقتنامه‌های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.
اصل 78 - هفتاد و هشتم اصلاحی 1368
هرگونه تغییر در خطوط مرزی ممنوع است مگر اصلاحات جزئی با رعایت مصالح کشور به شرط اینکه یکطرفه نباشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند و به تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس شورای اسلامی برسد.
هرگونه تغییر در خطوط مرزی ممنوع است مگر اصلاحات جزئی با رعایت مصالح کشور به شرط اینکه یکطرفه نباشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند و به تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس شورای اسلامی برسد.
اصل 79 - هفتاد و نهم اصلاحی 1368
برقراری حکومت نظامی ممنوع است.در حالت جنگ و شرائط اضطراری نظیر آن،دولت حق دارد با تصویب مجلس شورای اسلامی موقتا محدودیت‌های ضروری را برقرار نماید،ولی مدت آن به هرحال نمیتواند بیش از سی روز باشد و در صورتی که ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجددا از مجلس کسب مجوز کند.
برقراری حکومت نظامی ممنوع است.در حالت جنگ و شرائط اضطراری نظیر آن،دولت حق دارد با تصویب مجلس شورای اسلامی موقتا محدودیت‌های ضروری را برقرار نماید،ولی مدت آن به هرحال نمیتواند بیش از سی روز باشد و در صورتی که ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجددا از مجلس کسب مجوز کند.
اصل 80 - هشتادم اصلاحی 1368
گرفتن و دادن وام یا کمکهای بدون عوض داخلی و خارجی از طرف دولت باید با تصویب مجلس شورای اسلامی باشد.
گرفتن و دادن وام یا کمکهای بدون عوض داخلی و خارجی از طرف دولت باید با تصویب مجلس شورای اسلامی باشد.
اصل 81 - هشتاد و یکم
دادن امتیاز تشکیل شرکتها و مؤسسات در امور تجارتی و صنعتی و کشاورزی و معادن و خدمات به خارجیان مطلقا ممنوع است.
دادن امتیاز تشکیل شرکتها و مؤسسات در امور تجارتی و صنعتی و کشاورزی و معادن و خدمات به خارجیان مطلقا ممنوع است.
اصل 82 - هشتاد و دوم اصلاحی 1368
استخدام کارشناسان خارجی از طرف دولت ممنوع است مگر در موارد ضرورت با تصویب مجلس شورای اسلامی.
استخدام کارشناسان خارجی از طرف دولت ممنوع است مگر در موارد ضرورت با تصویب مجلس شورای اسلامی.
اصل 83 - هشتاد و سوم اصلاحی 1368
بناها و اموال دولتی که از نفائس ملی باشد قابل انتقال به غیر نیست مگر با تصویب مجلس شورای اسلامی ،آن هم در صورتی که از نفائس منحصر به فرد نباشد.
بناها و اموال دولتی که از نفائس ملی باشد قابل انتقال به غیر نیست مگر با تصویب مجلس شورای اسلامی ،آن هم در صورتی که از نفائس منحصر به فرد نباشد.
اصل 84 - هشتاد و چهارم
هر نماینده در برابر تمام ملت مسؤول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر نماید.
هر نماینده در برابر تمام ملت مسؤول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر نماید.
اصل 85 - هشتاد و پنجم اصلاحی 1368
سمت نمایندگی قائم به شخص است و قابل واگذاری به دیگری نیست.مجلس نمیتواند اختیار قانونگذاری را به شخص یا هیأتی واگذار کند ولی در موارد ضروری میتواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیونهای داخلی خود تفویض کند،در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین مینماید به صورت آزمایشی اجراء میشود و تصویب نهائی آنها با مجلس خواهد بود.
همچنین مجلس شورای اسلامی میتواند تصویب دائمی اساسنامه سازمانها،شرکتها، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیونهای ذی ربط واگذار کند و یا اجازه تصویب آنها را به دولت بدهد،در این صورت مصوبات دولت نباید با اصول و احکام مذهب رسمی کشور و یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد،تشخیص این امر به ترتیب مذکور در اصل نود و ششم با شورای نگهبان است.علاوه بر این،مصوبات دولت نباید مخالف قوانین و مقررات عمومی کشور باشد و به منظور بررسی و اعلام عدم مغایرت آنها با قوانین مزبور باید ضمن ابلاغ برای اجراء،به اطلاع رئیس مجلس شورای اسلامی برسد.
سمت نمایندگی قائم به شخص است و قابل واگذاری به دیگری نیست.مجلس نمیتواند اختیار قانونگذاری را به شخص یا هیأتی واگذار کند ولی در موارد ضروری میتواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیونهای داخلی خود تفویض کند،در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین مینماید به صورت آزمایشی اجراء میشود و تصویب نهائی آنها با مجلس خواهد بود.
همچنین مجلس شورای اسلامی میتواند تصویب دائمی اساسنامه سازمانها،شرکتها، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیونهای ذی ربط واگذار کند و یا اجازه تصویب آنها را به دولت بدهد،در این صورت مصوبات دولت نباید با اصول و احکام مذهب رسمی کشور و یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد،تشخیص این امر به ترتیب مذکور در اصل نود و ششم با شورای نگهبان است.علاوه بر این،مصوبات دولت نباید مخالف قوانین و مقررات عمومی کشور باشد و به منظور بررسی و اعلام عدم مغایرت آنها با قوانین مزبور باید ضمن ابلاغ برای اجراء،به اطلاع رئیس مجلس شورای اسلامی برسد.
اصل 86 - هشتاد و ششم
نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظائف نمایندگی در اظهار نظر و رأی خود کاملا آزادند و نمیتوان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرائی که در مقام ایفای وظائف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.
نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظائف نمایندگی در اظهار نظر و رأی خود کاملا آزادند و نمیتوان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرائی که در مقام ایفای وظائف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.
اصل 87 - هشتاد و هفتم اصلاحی 1368
رئیس جمهور برای هیأت وزیران پس از تشکیل و پیش از هر اقدام دیگر باید از مجلس رأی اعتماد بگیرد.در دوران تصدی نیز در مورد مسائل مهم و مورد اختلاف میتواند از مجلس برای هیأت وزیران تقاضای رأی اعتماد کند.
رئیس جمهور برای هیأت وزیران پس از تشکیل و پیش از هر اقدام دیگر باید از مجلس رأی اعتماد بگیرد.در دوران تصدی نیز در مورد مسائل مهم و مورد اختلاف میتواند از مجلس برای هیأت وزیران تقاضای رأی اعتماد کند.
اصل 88 - هشتاد و هشتم اصلاحی 1368
در هر مورد که حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس جمهور و یا هریک از نمایندگان از وزیر مسؤول،درباره یکی از وظائف آنان سؤال کنند،رئیس جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به سؤال جواب دهد و این جواب نباید در مورد رئیس جمهور بیش از یک ماه و در مورد وزیر بیش از ده روز به تأخیر افتد مگر با عذر موجه به تشخیص مجلس شورای اسلامی.
در هر مورد که حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس جمهور و یا هریک از نمایندگان از وزیر مسؤول،درباره یکی از وظائف آنان سؤال کنند،رئیس جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به سؤال جواب دهد و این جواب نباید در مورد رئیس جمهور بیش از یک ماه و در مورد وزیر بیش از ده روز به تأخیر افتد مگر با عذر موجه به تشخیص مجلس شورای اسلامی.
اصل 89 - هشتاد و نهم اصلاحی 1368
1-نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هریک از وزراء را استیضاح کنند،استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضاء حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد.در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ،نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد.
اگر مجلس رأی اعتماد نداد هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.در هر دو صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
2-در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجراء وظائف مدیریت قوّه مجریه و اداره امور اجرائی کشور مورد استیضاح قرار دهند،رئیس جمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد.در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور،اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجراء بند«ده»اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
1-نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هریک از وزراء را استیضاح کنند،استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضاء حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد.در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ،نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد.
اگر مجلس رأی اعتماد نداد هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.در هر دو صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
2-در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجراء وظائف مدیریت قوّه مجریه و اداره امور اجرائی کشور مورد استیضاح قرار دهند،رئیس جمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد.در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور،اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجراء بند«ده»اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل 90 - نودم اصلاحی 1368
هرکس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوّه مجریه یا قوّه قضائیه داشته باشد،میتواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند.مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوّه مجریه و یا قوّه قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.
هرکس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوّه مجریه یا قوّه قضائیه داشته باشد،میتواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند.مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوّه مجریه و یا قوّه قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.
اصل 91 - نود و یکم اصلاحی 1368
به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها،شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل میشود:
1-شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز،انتخاب این عده با مقام رهبری است.
2-شش نفر حقوقدان،در رشته‌های مختلف حقوقی،از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوّه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی میشوند و با رأی مجلس انتخاب میگردند.
به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها،شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل میشود:
1-شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز،انتخاب این عده با مقام رهبری است.
2-شش نفر حقوقدان،در رشته‌های مختلف حقوقی،از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوّه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی میشوند و با رأی مجلس انتخاب میگردند.
اصل 92 - نود و دوم
اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب میشوند ولی در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال،نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر مییابند و اعضای تازه‌ای به جای آنها انتخاب میشوند.
اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب میشوند ولی در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال،نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر مییابند و اعضای تازه‌ای به جای آنها انتخاب میشوند.
اصل 93 - نود و سوم اصلاحی 1368
مجلس شورای اسلامی بدون وجود شورای نگهبان اعتبار قانونی ندارد مگر در مورد تصویب اعتبارنامه نمایندگان و انتخاب شش نفر حقوقدان اعضای شورای نگهبان.
مجلس شورای اسلامی بدون وجود شورای نگهبان اعتبار قانونی ندارد مگر در مورد تصویب اعتبارنامه نمایندگان و انتخاب شش نفر حقوقدان اعضای شورای نگهبان.
اصل 94 - نود و چهارم اصلاحی 1368
کلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی باید به شورای نگهبان فرستاده شود.شورای نگهبان موظف است آن را حداکثر ظرف ده روز از تاریخ وصول از نظر انطباق بر موازین اسلام و قانون اساسی مورد بررسی قرار دهد و چنانچه آن را مغایر ببیند برای تجدید نظر به مجلس بازگرداند. در غیر این صورت مصوبه قابل اجراء است.
کلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی باید به شورای نگهبان فرستاده شود.شورای نگهبان موظف است آن را حداکثر ظرف ده روز از تاریخ وصول از نظر انطباق بر موازین اسلام و قانون اساسی مورد بررسی قرار دهد و چنانچه آن را مغایر ببیند برای تجدید نظر به مجلس بازگرداند. در غیر این صورت مصوبه قابل اجراء است.
اصل 95 - نود و پنجم اصلاحی 1368
در مواردی که شورای نگهبان مدت ده روز را برای رسیدگی و اظهار نظر نهائی کافی نداند، میتواند از مجلس شورای اسلامی حداکثر برای ده روز دیگر با ذکر دلیل خواستار تمدید وقت شود.
در مواردی که شورای نگهبان مدت ده روز را برای رسیدگی و اظهار نظر نهائی کافی نداند، میتواند از مجلس شورای اسلامی حداکثر برای ده روز دیگر با ذکر دلیل خواستار تمدید وقت شود.
اصل 96 - نود و ششم اصلاحی 1368
تشخیص عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلام با اکثریت فقهای شورای نگهبان و تشخیص عدم تعارض آنها با قانون اساسی بر عهده اکثریت همه اعضای شورای نگهبان است.
تشخیص عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلام با اکثریت فقهای شورای نگهبان و تشخیص عدم تعارض آنها با قانون اساسی بر عهده اکثریت همه اعضای شورای نگهبان است.
اصل 97 - نود و هفتم
اعضای شورای نگهبان به منظور تسریع در کار میتوانند هنگام مذاکره درباره لایحه یا طرح قانونی در مجلس حاضر شوند و مذاکرات را استماع کنند.اما وقتی طرح یا لایحه‌ای فوری در دستور کار مجلس قرار گیرد،اعضای شورای نگهبان باید در مجلس حاضر شوند و نظر خود را اظهار نمایند.
اعضای شورای نگهبان به منظور تسریع در کار میتوانند هنگام مذاکره درباره لایحه یا طرح قانونی در مجلس حاضر شوند و مذاکرات را استماع کنند.اما وقتی طرح یا لایحه‌ای فوری در دستور کار مجلس قرار گیرد،اعضای شورای نگهبان باید در مجلس حاضر شوند و نظر خود را اظهار نمایند.
اصل 98 - نود و هشتم
تفسیر قانون اساسی به عهده شورای نگهبان است که با تصویب سه‌چهارم آنان انجام میشود.
تفسیر قانون اساسی به عهده شورای نگهبان است که با تصویب سه‌چهارم آنان انجام میشود.
اصل 99 - نود و نهم اصلاحی 1368
شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری،ریاست جم
شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری،ریاست جم
فصل هفتم‌شوراها
اصل 100 - یکصدمبرای پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی،اقتصادی،عمرانی،بهداشتی،فرهنگی،آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی،اداره امور هر روستا، بخش،شهر،شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده،بخش،شهر،شهرستان یا استان صورت میگیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب میکنند.
شرائط انتخابکنندگان و انتخاب‌شوندگان و حدود وظائف و اختیارات و نحوه انتخاب و نظارت شوراهای مذکور و سلسله مراتب آنها را که باید با رعایت اصول وحدت ملی و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی و تابعیت حکومت مرکزی باشد قانون معیّن میکند.
اصل 101 - یکصد و یکم
به منظور جلوگیری از تبعیض و جلب همکاری در تهیه برنامه‌های عمرانی و رفاهی استانها و نظارت بر اجراء هماهنگ آنها،شورای عالی استانها مرکب از نمایندگان شوراهای استانها تشکیل میشود.
نحوه تشکیل و وظائف این شورا را قانون معیّن میکند.
به منظور جلوگیری از تبعیض و جلب همکاری در تهیه برنامه‌های عمرانی و رفاهی استانها و نظارت بر اجراء هماهنگ آنها،شورای عالی استانها مرکب از نمایندگان شوراهای استانها تشکیل میشود.
نحوه تشکیل و وظائف این شورا را قانون معیّن میکند.
اصل 102 - یکصد و دوم اصلاحی 1368
شورای عالی استانها حق دارد در حدود وظائف خود طرحهایی تهیه و مستقیما یا از طریق دولت به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد کند.این طرحها باید در مجلس مورد بررسی قرار گیرد.
شورای عالی استانها حق دارد در حدود وظائف خود طرحهایی تهیه و مستقیما یا از طریق دولت به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد کند.این طرحها باید در مجلس مورد بررسی قرار گیرد.
اصل 103 - یکصد و سوم
استانداران،فرمانداران،بخشداران و سایر مقامات کشوری که از طرف دولت تعیین میشوند در حدود اختیارات شوراها ملزم به رعایت تصمیمات آنها هستند.
استانداران،فرمانداران،بخشداران و سایر مقامات کشوری که از طرف دولت تعیین میشوند در حدود اختیارات شوراها ملزم به رعایت تصمیمات آنها هستند.
اصل 104 - یکصد و چهارم
به منظور تأمین قسط اسلامی و همکاری در تهیه برنامه‌ها و ایجاد هماهنگی در پیشرفت امور در واحدهای تولیدی،صنعتی و کشاورزی،شوراهایی مرکب از نمایندگان کارگران و دهقانان و دیگر کارکنان و مدیران و در واحدهای آموزشی،اداری،خدماتی و مانند اینها شوراهایی مرکب از نمایندگان اعضاء این واحدها تشکیل میشود.
چگونگی تشکیل این شوراها و حدود وظائف و اختیارات آنها را قانون معیّن میکند.
به منظور تأمین قسط اسلامی و همکاری در تهیه برنامه‌ها و ایجاد هماهنگی در پیشرفت امور در واحدهای تولیدی،صنعتی و کشاورزی،شوراهایی مرکب از نمایندگان کارگران و دهقانان و دیگر کارکنان و مدیران و در واحدهای آموزشی،اداری،خدماتی و مانند اینها شوراهایی مرکب از نمایندگان اعضاء این واحدها تشکیل میشود.
چگونگی تشکیل این شوراها و حدود وظائف و اختیارات آنها را قانون معیّن میکند.
اصل 105 - یکصد و پنجم
تصمیمات شوراها نباید مخالف موازین اسلام و قوانین کشور باشد.
تصمیمات شوراها نباید مخالف موازین اسلام و قوانین کشور باشد.
اصل 106 - یکصد و ششم
انحلال شوراها جز در صورت انحراف از وظائف قانونی ممکن نیست،مرجع تشخیص انحراف و ترتیب انحلال شوراها و طرز تشکیل مجدد آنها را قانون معیّن میکند.
شورا در صورت اعتراض به انحلال حق دارد به دادگاه صالح شکایت کند و دادگاه موظف است خارج از نوبت به آن رسیدگی کند.
انحلال شوراها جز در صورت انحراف از وظائف قانونی ممکن نیست،مرجع تشخیص انحراف و ترتیب انحلال شوراها و طرز تشکیل مجدد آنها را قانون معیّن میکند.
شورا در صورت اعتراض به انحلال حق دارد به دادگاه صالح شکایت کند و دادگاه موظف است خارج از نوبت به آن رسیدگی کند.
فصل هشتم‌رهبر یا شورای رهبری
اصل 107 - یکصد و هفتم اصلاحی 1368پس از مرجع عالیقدر تقلید و رهبر کبیر انقلاب جهانی اسلام و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیة اللّه العظمی امام خمینی«قدس‌سره»که از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شدند،تعیین رهبر به عهده خبرگان منتخب مردم است.خبرگان رهبری درباره همه فقهای واجد شرائط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم بررسی و مشورت میکنند هرگاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسائل سیاسی و اجتماعی یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یکصد و نهم تشخیص دهند او را به رهبری انتخاب میکنند و در غیر این صورت یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی مینمایند.رهبر منتخب خبرگان،ولایت امر و همه مسؤولیت‌های ناشی از آن را بر عهده خواهد داشت.
رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.
اصل 108 - یکصد و هشتم(اصلاحی 1368)
قانون مربوط به تعداد و شرائط خبرگان،کیفیت انتخاب آنها و آیین‌نامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره باید به وسیله فقهاء اولین شورای نگهبان تهیه و با اکثریت آراء آنان تصویب شود و به تصویب نهائی رهبر انقلاب برسد.از آن پس هرگونه تغییر و تجدید نظر در این قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظائف خبرگان در صلاحیت خود آنان است.
قانون مربوط به تعداد و شرائط خبرگان،کیفیت انتخاب آنها و آیین‌نامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره باید به وسیله فقهاء اولین شورای نگهبان تهیه و با اکثریت آراء آنان تصویب شود و به تصویب نهائی رهبر انقلاب برسد.از آن پس هرگونه تغییر و تجدید نظر در این قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظائف خبرگان در صلاحیت خود آنان است.
اصل 109 - یکصد و نهم اصلاحی 1368
شرائط و صفات رهبر:
1-صلاحیت علمی لازم برای افتاء در ابواب مختلف فقه.
2-عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلام.
3-بینش صحیح سیاسی و اجتماعی،تدبیر،شجاعت،مدیریت و قدرت کافی برای رهبری.
در صورت تعدد واجدین شرائط فوق،شخصی که دارای بینش فقهی و سیاسی قویتر باشد مقدم است.
شرائط و صفات رهبر:
1-صلاحیت علمی لازم برای افتاء در ابواب مختلف فقه.
2-عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلام.
3-بینش صحیح سیاسی و اجتماعی،تدبیر،شجاعت،مدیریت و قدرت کافی برای رهبری.
در صورت تعدد واجدین شرائط فوق،شخصی که دارای بینش فقهی و سیاسی قویتر باشد مقدم است.
اصل 110 - یکصد و دهم اصلاحی 1368
وظائف و اختیارات رهبر:
1-تعیین سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام.
2-نظارت بر حسن اجراء سیاستهای کل نظام.
3-فرمان همه‌پرسی.
4-فرماندهی کل نیروهای مسلح.
5-اعلان جنگ و صلح و بسیج نیروها.
6-نصب و عزل و قبول استعفاء:
الف)فقهای شورای نگهبان.
ب)عالیترین مقام قوّه قضائیه.
ج)رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
د)رئیس ستاد مشترک.
ه)فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
و)فرماندهان عالی نیروهای نظامی و انتظامی.
7-حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه.
8-حل معضلات نظام که از طرق عادی قابل حل نیست،از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام.
9-امضاء حکم ریاست جمهوری پس از انتخاب مردم،صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری از جهت دارا بودن شرائطی که در این قانون میآید،باید قبل از انتخابات به تأیید شورای نگهبان و در دوره اول به تأیید رهبری برسد.
10-عزل رئیس جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظائف قانونی،یا رأی مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت وی بر اساس اصل هشتاد و نهم.
11-عفو یا تخفیف مجازات محکومین در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوّه قضائیه.
رهبر میتواند بعضی از وظائف و اختیارات خود را به شخص دیگری تفویض کند.
وظائف و اختیارات رهبر:
1-تعیین سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام.
2-نظارت بر حسن اجراء سیاستهای کل نظام.
3-فرمان همه‌پرسی.
4-فرماندهی کل نیروهای مسلح.
5-اعلان جنگ و صلح و بسیج نیروها.
6-نصب و عزل و قبول استعفاء:
الف)فقهای شورای نگهبان.
ب)عالیترین مقام قوّه قضائیه.
ج)رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
د)رئیس ستاد مشترک.
ه)فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
و)فرماندهان عالی نیروهای نظامی و انتظامی.
7-حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه.
8-حل معضلات نظام که از طرق عادی قابل حل نیست،از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام.
9-امضاء حکم ریاست جمهوری پس از انتخاب مردم،صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری از جهت دارا بودن شرائطی که در این قانون میآید،باید قبل از انتخابات به تأیید شورای نگهبان و در دوره اول به تأیید رهبری برسد.
10-عزل رئیس جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظائف قانونی،یا رأی مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت وی بر اساس اصل هشتاد و نهم.
11-عفو یا تخفیف مجازات محکومین در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوّه قضائیه.
رهبر میتواند بعضی از وظائف و اختیارات خود را به شخص دیگری تفویض کند.
اصل 111 - یکصد و یازدهم اصلاحی 1368
هرگاه رهبر از انجام وظائف قانونی خود ناتوان شود،یا فاقد یکی از شرائط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد،یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرائط بوده است،از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصدوهشتم میباشد.در صورت فوت یا کناره‌گیری یا عزل رهبر،خبرگان موظفند،در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند.تا هنگام معرفی رهبر،شورایی مرکب از رئیس جمهور،رئیس قوّه قضائیه و یکی از فقهای شورای نگهبان به انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام،همه وظائف رهبری را به طور موقت به عهده میگیرد و چنانچه در این مدت یکی از آنان به هر دلیل نتواند انجام وظیفه نماید، فرد دیگری به انتخاب مجمع،با حفظ اکثریت فقهاء،در شورا به جای وی منصوب میگردد.
این شورا در خصوص وظائف بندهای«1»و«3»و«5»و«10»و قسمت‌های(د)و(ه)و (و)بند«6»اصل یکصد و دهم،پس از تصویب سه‌چهارم اعضاء مجمع تشخیص مصلحت نظام اقدام میکند.
هرگاه رهبر بر اثر بیماری یا حادثه دیگری موقتا از انجام وظائف رهبری ناتوان شود،در این مدت شورای مذکور در این اصل وظائف او را عهده‌دار خواهد بود.
هرگاه رهبر از انجام وظائف قانونی خود ناتوان شود،یا فاقد یکی از شرائط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد،یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرائط بوده است،از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصدوهشتم میباشد.در صورت فوت یا کناره‌گیری یا عزل رهبر،خبرگان موظفند،در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند.تا هنگام معرفی رهبر،شورایی مرکب از رئیس جمهور،رئیس قوّه قضائیه و یکی از فقهای شورای نگهبان به انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام،همه وظائف رهبری را به طور موقت به عهده میگیرد و چنانچه در این مدت یکی از آنان به هر دلیل نتواند انجام وظیفه نماید، فرد دیگری به انتخاب مجمع،با حفظ اکثریت فقهاء،در شورا به جای وی منصوب میگردد.
این شورا در خصوص وظائف بندهای«1»و«3»و«5»و«10»و قسمت‌های(د)و(ه)و (و)بند«6»اصل یکصد و دهم،پس از تصویب سه‌چهارم اعضاء مجمع تشخیص مصلحت نظام اقدام میکند.
هرگاه رهبر بر اثر بیماری یا حادثه دیگری موقتا از انجام وظائف رهبری ناتوان شود،در این مدت شورای مذکور در این اصل وظائف او را عهده‌دار خواهد بود.
اصل 112 - یکصد و دوازدهم اصلاحی 1368
مجمع تشخیص مصلحت نظام برای تشخیص مصلحت در مواردی که مصوبه مجلس شورای اسلامی را شورای نگهبان خلاف موازین شرع و یا قانون اساسی بداند و مجلس با در نظر گرفتن مصلحت نظام نظر شورای نگهبان را تأمین نکند و مشاوره در اموری که رهبری به آنان ارجاع میدهد و سایر وظائفی که در این قانون ذکر شده است به دستور رهبری تشکیل میشود.
اعضاء ثابت و متغیر این مجمع را مقام رهبری تعیین مینماید.
مقررات مربوط به مجمع توسط خود اعضاء تهیه و تصویب و به تأیید مقام رهبری خواهد رسید.
مجمع تشخیص مصلحت نظام برای تشخیص مصلحت در مواردی که مصوبه مجلس شورای اسلامی را شورای نگهبان خلاف موازین شرع و یا قانون اساسی بداند و مجلس با در نظر گرفتن مصلحت نظام نظر شورای نگهبان را تأمین نکند و مشاوره در اموری که رهبری به آنان ارجاع میدهد و سایر وظائفی که در این قانون ذکر شده است به دستور رهبری تشکیل میشود.
اعضاء ثابت و متغیر این مجمع را مقام رهبری تعیین مینماید.
مقررات مربوط به مجمع توسط خود اعضاء تهیه و تصویب و به تأیید مقام رهبری خواهد رسید.
فصل نهم‌قوّه مجریه
مبحث اول‌ریاست جمهوری و وزراء
اصل 113 - یکصد و سیزدهم اصلاحی 1368پس از مقام رهبری رئیس جمهور عالیترین مقام رسمی کشور است و مسؤولیت اجراء قانون اساسی و ریاست قوّه مجریه را جز در اموری که مستقیما به رهبری مربوط میشود،بر عهده دارد.
اصل 114 - یکصد و چهاردهم
رئیس جمهور برای مدت چهار سال با رأی مستقیم مردم انتخاب میشود و انتخاب مجدد او به صورت متوالی تنها برای یک دوره بلا مانع است.
رئیس جمهور برای مدت چهار سال با رأی مستقیم مردم انتخاب میشود و انتخاب مجدد او به صورت متوالی تنها برای یک دوره بلا مانع است.
اصل 115 - یکصد و پانزدهم
رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرائط زیر باشند انتخاب گردد:
ایرانی الاصل،تابع ایران،مدیر و مدبر،دارای حسن سابقه و امانت و تقوی،مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرائط زیر باشند انتخاب گردد:
ایرانی الاصل،تابع ایران،مدیر و مدبر،دارای حسن سابقه و امانت و تقوی،مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
اصل 116 - یکصد و شانزدهم
نامزدهای ریاست جمهوری باید قبل از شروع انتخابات آمادگی خود را رسما اعلام کنند. نحوه برگزاری انتخاب رئیس جمهوری را قانون معیّن میکند.
نامزدهای ریاست جمهوری باید قبل از شروع انتخابات آمادگی خود را رسما اعلام کنند. نحوه برگزاری انتخاب رئیس جمهوری را قانون معیّن میکند.
اصل 117 - یکصد و هفدهم
رئیس جمهور با اکثریت مطلق آراء شرکتکنندگان،انتخاب میشود،ولی هرگاه در دور نخست هیچیک از نامزدها چنین اکثریتی به دست نیاورد،روز جمعه هفته بعد برای بار دوم رأی گرفته میشود.در دور دوم تنها دو نفر از نامزدها که در دور نخست آراء بیشتری داشته‌اند شرکت میکنند،ولی اگر بعضی از نامزدهای دارنده آراء بیشتر،از شرکت در انتخابات منصرف شوند،از میان بقیه،دو نفر که در دور نخست بیش از دیگران رأی داشته‌اند برای انتخاب مجدد معرفی میشوند.
رئیس جمهور با اکثریت مطلق آراء شرکتکنندگان،انتخاب میشود،ولی هرگاه در دور نخست هیچیک از نامزدها چنین اکثریتی به دست نیاورد،روز جمعه هفته بعد برای بار دوم رأی گرفته میشود.در دور دوم تنها دو نفر از نامزدها که در دور نخست آراء بیشتری داشته‌اند شرکت میکنند،ولی اگر بعضی از نامزدهای دارنده آراء بیشتر،از شرکت در انتخابات منصرف شوند،از میان بقیه،دو نفر که در دور نخست بیش از دیگران رأی داشته‌اند برای انتخاب مجدد معرفی میشوند.
اصل 118 - یکصد و هجدهم
مسؤولیت نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری طبق اصل نود و نهم بر عهده شورای نگهبان است ولی قبل از تشکیل نخستین شورای نگهبان بر عهده انجمن نظارتی است که قانون تعیین میکند.
مسؤولیت نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری طبق اصل نود و نهم بر عهده شورای نگهبان است ولی قبل از تشکیل نخستین شورای نگهبان بر عهده انجمن نظارتی است که قانون تعیین میکند.
اصل 119 - یکصد و نوزدهم
انتخاب رئیس جمهور جدید باید حداقل یک ماه پیش از پایان دوره ریاست جمهوری قبلی انجام شده باشد و در فاصله انتخاب رئیس جمهور جدید و پایان دوره ریاست جمهوری سابق، رئیس جمهور پیشین وظائف رئیس جمهوری را انجام میدهد.
انتخاب رئیس جمهور جدید باید حداقل یک ماه پیش از پایان دوره ریاست جمهوری قبلی انجام شده باشد و در فاصله انتخاب رئیس جمهور جدید و پایان دوره ریاست جمهوری سابق، رئیس جمهور پیشین وظائف رئیس جمهوری را انجام میدهد.
اصل 120 - یکصد و بیستم
هرگاه در فاصله ده روز پیش از رأیگیری یکی از نامزدهایی که صلاحیت او طبق این قانون احراز شده فوت کند،انتخابات به مدت دو هفته به تأخیر میافتد.اگر در فاصله دور نخست و دور دوم نیز یکی از دو نفر حائز اکثریت دور نخست فوت کند،مهلت انتخابات برای دو هفته تمدید میشود.
هرگاه در فاصله ده روز پیش از رأیگیری یکی از نامزدهایی که صلاحیت او طبق این قانون احراز شده فوت کند،انتخابات به مدت دو هفته به تأخیر میافتد.اگر در فاصله دور نخست و دور دوم نیز یکی از دو نفر حائز اکثریت دور نخست فوت کند،مهلت انتخابات برای دو هفته تمدید میشود.
اصل 121 - یکصد و بیست و یکم اصلاحی 1368
رئیس جمهور در مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای که با حضور رئیس قوّه قضائیه و اعضای شورای نگهبان تشکیل میشود به ترتیب زیر سوگند یاد میکند و سوگندنامه را امضاء مینماید.
بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ*
«من به عنوان رئیس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد میکنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسؤولیت‌هایی که بر عهده گرفته‌ام به کار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور،ترویج دین و اخلاق،پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هرگونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم. در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام قدرتی را که ملت به عنوان امانتی مقدّس به من سپرده است همچون امینی پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم.»
رئیس جمهور در مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای که با حضور رئیس قوّه قضائیه و اعضای شورای نگهبان تشکیل میشود به ترتیب زیر سوگند یاد میکند و سوگندنامه را امضاء مینماید.
بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ*
«من به عنوان رئیس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد میکنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسؤولیت‌هایی که بر عهده گرفته‌ام به کار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور،ترویج دین و اخلاق،پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هرگونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم. در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام قدرتی را که ملت به عنوان امانتی مقدّس به من سپرده است همچون امینی پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم.»
اصل 122 - یکصد و بیست و دوم اصلاحی 1368
رئیس جمهور در حدود اختیارات و وظائفی که به موجب قانون اساسی و یا قوانین عادی به عهده دارد در برابر ملت و رهبر و مجلس شورای اسلامی مسؤول است.
رئیس جمهور در حدود اختیارات و وظائفی که به موجب قانون اساسی و یا قوانین عادی به عهده دارد در برابر ملت و رهبر و مجلس شورای اسلامی مسؤول است.
اصل 123 - یکصد و بیست و سوم
رئیس جمهور موظف است مصوبات مجلس یا نتیجه همه‌پرسی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امضاء کند و برای اجراء در اختیار مسؤولان بگذارد.
رئیس جمهور موظف است مصوبات مجلس یا نتیجه همه‌پرسی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امضاء کند و برای اجراء در اختیار مسؤولان بگذارد.
اصل 124 - یکصد و بیست و چهارم اصلاحی 1368
رئیس جمهور میتواند برای انجام وظائف قانونی خود معاونانی داشته باشد.
معاون اول رئیس جمهور با موافقت وی اداره هیأت وزیران و مسؤولیت هماهنگی سایر معاونتها را به عهده خواهد داشت.
رئیس جمهور میتواند برای انجام وظائف قانونی خود معاونانی داشته باشد.
معاون اول رئیس جمهور با موافقت وی اداره هیأت وزیران و مسؤولیت هماهنگی سایر معاونتها را به عهده خواهد داشت.
اصل 125 - یکصد و بیست و پنجم اصلاحی 1368
امضاء عهدنامه‌ها،مقاوله‌نامه‌ها،موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولتها و همچنین امضاء پیمان‌های مربوط به اتحادیه‌های بین المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس جمهور یا نماینده قانونی او است.
امضاء عهدنامه‌ها،مقاوله‌نامه‌ها،موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولتها و همچنین امضاء پیمان‌های مربوط به اتحادیه‌های بین المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس جمهور یا نماینده قانونی او است.
اصل 126 - یکصد و بیست و ششم اصلاحی 1368
رئیس جمهور مسؤولیت امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور را مستقیما بر عهده دارد و میتواند اداره آنها را به عهده دیگری بگذارد.
رئیس جمهور مسؤولیت امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور را مستقیما بر عهده دارد و میتواند اداره آنها را به عهده دیگری بگذارد.
اصل 127 - یکصد و بیست و هفتم اصلاحی 1368
رئیس جمهور میتواند در موارد خاص،بر حسب ضرورت با تصویب هیأت وزیران نماینده،یا نمایندگان ویژه با اختیارات مشخص تعیین نماید.در این موارد تصمیمات نماینده یا نمایندگان مذکور در حکم تصمیمات رئیس جمهور و هیأت وزیران خواهد بود.
رئیس جمهور میتواند در موارد خاص،بر حسب ضرورت با تصویب هیأت وزیران نماینده،یا نمایندگان ویژه با اختیارات مشخص تعیین نماید.در این موارد تصمیمات نماینده یا نمایندگان مذکور در حکم تصمیمات رئیس جمهور و هیأت وزیران خواهد بود.
اصل 128 - یکصد و بیست و هشتم اصلاحی 1368
سفیران به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تصویب رئیس جمهور تعیین میشوند.رئیس جمهور استوارنامه سفیران را امضاء میکند و استوارنامه سفیران کشورهای دیگر را میپذیرد.
سفیران به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تصویب رئیس جمهور تعیین میشوند.رئیس جمهور استوارنامه سفیران را امضاء میکند و استوارنامه سفیران کشورهای دیگر را میپذیرد.
اصل 129 - یکصد و بیست و نهم
اعطای نشانهای دولتی با رئیس جمهور است.
اعطای نشانهای دولتی با رئیس جمهور است.
اصل 130 - یکصد و سیام اصلاحی 1368
رئیس جمهور استعفاء خود را به رهبر تقدیم میکند و تا زمانی که استعفاء او پذیرفته نشده است به انجام وظائف خود ادامه میدهد.
رئیس جمهور استعفاء خود را به رهبر تقدیم میکند و تا زمانی که استعفاء او پذیرفته نشده است به انجام وظائف خود ادامه میدهد.
اصل 131 - یکصد و سی و یکم اصلاحی 1368
در صورت فوت،عزل،استعفاء،غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس جمهور و یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رئیس جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده و یا امور دیگری از این قبیل،معاون اول رئیس جمهور با موافقت رهبری اختیارات و مسؤولیت‌های وی را بر عهده میگیرد و شورایی متشکل از رئیس مجلس و رئیس قوّه قضائیه و معاون اول رئیس جمهور موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رئیس جمهور جدید انتخاب شود،در صورت فوت معاون اول و یا امور دیگری که مانع انجام وظائف وی گردد و نیز در صورتی که رئیس جمهور معاون اول نداشته باشد مقام رهبری فرد دیگری را به جای او منصوب میکند.
در صورت فوت،عزل،استعفاء،غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس جمهور و یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رئیس جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده و یا امور دیگری از این قبیل،معاون اول رئیس جمهور با موافقت رهبری اختیارات و مسؤولیت‌های وی را بر عهده میگیرد و شورایی متشکل از رئیس مجلس و رئیس قوّه قضائیه و معاون اول رئیس جمهور موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رئیس جمهور جدید انتخاب شود،در صورت فوت معاون اول و یا امور دیگری که مانع انجام وظائف وی گردد و نیز در صورتی که رئیس جمهور معاون اول نداشته باشد مقام رهبری فرد دیگری را به جای او منصوب میکند.
اصل 132 - یکصد و سی و دوم اصلاحی 1368
در مدتی که اختیارات و مسؤولیت‌های رئیس جمهور بر عهده معاون اول یا فرد دیگری است که به موجب اصل یکصد و سی و یکم منصوب میگردد،وزراء را نمیتوان استیضاح کرد یا به آنان رأی عدم اعتماد داد و نیز نمیتوان برای تجدید نظر در قانون اساسی و یا امر همه‌پرسی اقدام نمود.
در مدتی که اختیارات و مسؤولیت‌های رئیس جمهور بر عهده معاون اول یا فرد دیگری است که به موجب اصل یکصد و سی و یکم منصوب میگردد،وزراء را نمیتوان استیضاح کرد یا به آنان رأی عدم اعتماد داد و نیز نمیتوان برای تجدید نظر در قانون اساسی و یا امر همه‌پرسی اقدام نمود.
اصل 133 - یکصد و سی و سوم اصلاحی 1368
وزراء توسط رئیس جمهور تعیین و برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی میشوند با تغییر مجلس،گرفتن رأی اعتماد جدید برای وزراء لازم نیست.تعداد وزیران و حدود اختیارات هریک از آنان را قانون معیّن میکند.
وزراء توسط رئیس جمهور تعیین و برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی میشوند با تغییر مجلس،گرفتن رأی اعتماد جدید برای وزراء لازم نیست.تعداد وزیران و حدود اختیارات هریک از آنان را قانون معیّن میکند.
اصل 134 - یکصد و سی و چهارم اصلاحی 1368
ریاست هیأت وزیران با رئیس جمهور است که بر کار وزیران نظارت دارد و با اتخاذ تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیم‌های وزیران و هیأت دولت میپردازد و با همکاری وزیران، برنامه و خط مشی دولت را تعیین و قوانین را اجراء میکند.
در موارد اختلاف نظر و یا تداخل در وظائف قانونی دستگاههای دولتی در صورتی که نیاز به تفسیر یا تغییر قانون نداشته باشد،تصمیم هیأت وزیران که به پیشنهاد رئیس جمهور اتخاذ میشود لازم‌الاجراء است.
رئیس جمهور در برابر مجلس مسؤول اقدامات هیأت وزیران است.
ریاست هیأت وزیران با رئیس جمهور است که بر کار وزیران نظارت دارد و با اتخاذ تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیم‌های وزیران و هیأت دولت میپردازد و با همکاری وزیران، برنامه و خط مشی دولت را تعیین و قوانین را اجراء میکند.
در موارد اختلاف نظر و یا تداخل در وظائف قانونی دستگاههای دولتی در صورتی که نیاز به تفسیر یا تغییر قانون نداشته باشد،تصمیم هیأت وزیران که به پیشنهاد رئیس جمهور اتخاذ میشود لازم‌الاجراء است.
رئیس جمهور در برابر مجلس مسؤول اقدامات هیأت وزیران است.
اصل 135 - یکصد و سی و پنجم اصلاحی 1368
وزراء تا زمانی که عزل نشده‌اند و یا بر اثر استیضاح یا درخواست رأی اعتماد،مجلس به آنها رأی عدم اعتماد نداده است در سمت خود باقی میمانند.استعفاء هیأت وزیران یا هریک از آنان به رئیس جمهور تسلیم میشود و هیأت وزیران تا تعیین دولت جدید به وظائف خود ادامه خواهند داد.
رئیس جمهور میتواند برای وزارتخانه‌هایی که وزیر ندارند حداکثر برای مدت سه ماه سرپرست تعیین نماید.
وزراء تا زمانی که عزل نشده‌اند و یا بر اثر استیضاح یا درخواست رأی اعتماد،مجلس به آنها رأی عدم اعتماد نداده است در سمت خود باقی میمانند.استعفاء هیأت وزیران یا هریک از آنان به رئیس جمهور تسلیم میشود و هیأت وزیران تا تعیین دولت جدید به وظائف خود ادامه خواهند داد.
رئیس جمهور میتواند برای وزارتخانه‌هایی که وزیر ندارند حداکثر برای مدت سه ماه سرپرست تعیین نماید.
اصل 136 - یکصد و سی و ششم اصلاحی 1368
رئیس جمهور میتواند وزراء را عزل کند و در این صورت باید برای وزیر یا وزیران جدید از مجلس رأی اعتماد بگیرد،و در صورتی که پس از ابراز اعتماد مجلس به دولت نیمی از هیأت وزیران تغییر نماید باید مجددا از مجلس شورای اسلامی برای هیأت وزیران تقاضای رأی اعتماد کند.
رئیس جمهور میتواند وزراء را عزل کند و در این صورت باید برای وزیر یا وزیران جدید از مجلس رأی اعتماد بگیرد،و در صورتی که پس از ابراز اعتماد مجلس به دولت نیمی از هیأت وزیران تغییر نماید باید مجددا از مجلس شورای اسلامی برای هیأت وزیران تقاضای رأی اعتماد کند.
اصل 137 - یکصد و سی و هفتم اصلاحی 1368
هریک از وزیران مسؤول وظائف خاص خویش در برابر رئیس جمهور و مجلس است و در اموری که به تصویب هیأت وزیران میرسد مسؤول اعمال دیگران نیز هست.
هریک از وزیران مسؤول وظائف خاص خویش در برابر رئیس جمهور و مجلس است و در اموری که به تصویب هیأت وزیران میرسد مسؤول اعمال دیگران نیز هست.
اصل 138 - یکصد و سی و هشتم
علاوه بر مواردی که هیأت وزیران یا وزیری مأمور تدوین آیین‌نامه‌های اجرائی قوانین میشود،هیأت وزیران حق دارد برای انجام وظائف اداری و تأمین اجراء قوانین و تنظیم سازمانهای اداری به وضع تصویب‌نامه و آیین‌نامه بپردازد.هریک از وزیران نیز در حدود وظائف خویش و مصوبات هیأت وزیران حق وضع آیین‌نامه و صدور بخشنامه را دارد ولی مفاد این مقررات نباید با متن و روح قوانین مخالف باشد.
دولت میتواند تصویب برخی از امور مربوط به وظائف خود را به کمیسیونهای متشکل از چند وزیر واگذار نماید.مصوبات این کمیسیونها در محدوده قوانین پس از تأیید رئیس جمهور لازم‌الاجراء است.
تصویب‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های دولت و مصوبات کمیسیونهای مذکور در این اصل،ضمن ابلاغ برای اجراء به اطلاع رئیس مجلس شورای اسلامی میرسد تا در صورتی که آنها را بر خلاف قوانین بیابد با ذکر دلیل برای تجدید نظر به هیأت وزیران بفرستد.
علاوه بر مواردی که هیأت وزیران یا وزیری مأمور تدوین آیین‌نامه‌های اجرائی قوانین میشود،هیأت وزیران حق دارد برای انجام وظائف اداری و تأمین اجراء قوانین و تنظیم سازمانهای اداری به وضع تصویب‌نامه و آیین‌نامه بپردازد.هریک از وزیران نیز در حدود وظائف خویش و مصوبات هیأت وزیران حق وضع آیین‌نامه و صدور بخشنامه را دارد ولی مفاد این مقررات نباید با متن و روح قوانین مخالف باشد.
دولت میتواند تصویب برخی از امور مربوط به وظائف خود را به کمیسیونهای متشکل از چند وزیر واگذار نماید.مصوبات این کمیسیونها در محدوده قوانین پس از تأیید رئیس جمهور لازم‌الاجراء است.
تصویب‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های دولت و مصوبات کمیسیونهای مذکور در این اصل،ضمن ابلاغ برای اجراء به اطلاع رئیس مجلس شورای اسلامی میرسد تا در صورتی که آنها را بر خلاف قوانین بیابد با ذکر دلیل برای تجدید نظر به هیأت وزیران بفرستد.
اصل 139 - یکصد و سی و نهم
صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری در هر مورد موکول به تصویب هیأت وزیران است و باید به اطلاع مجلس برسد.در مواردی که طرف دعوا خارجی باشد و در موارد مهم داخلی باید به تصویب مجلس نیز برسد.موارد مهم را قانون تعیین میکند.
صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری در هر مورد موکول به تصویب هیأت وزیران است و باید به اطلاع مجلس برسد.در مواردی که طرف دعوا خارجی باشد و در موارد مهم داخلی باید به تصویب مجلس نیز برسد.موارد مهم را قانون تعیین میکند.
اصل 140 - یکصد و چهلم اصلاحی 1368
رسیدگی به اتهام رئیس جمهور و معاونان او و وزیران در مورد جرائم عادی با اطلاع مجلس شورای اسلامی در دادگاه‌های عمومی دادگستری انجام میشود.
رسیدگی به اتهام رئیس جمهور و معاونان او و وزیران در مورد جرائم عادی با اطلاع مجلس شورای اسلامی در دادگاه‌های عمومی دادگستری انجام میشود.
اصل 141 - یکصد و چهل و یکم اصلاحی 1368
رئیس جمهور،معاونان رئیس جمهور،وزیران و کارمندان دولت نمیتوانند بیش از یک شغل دولتی داشته باشند و داشتن هر نوع شغل دیگر در مؤسساتی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن متعلق به دولت یا مؤسسات عمومی است و نمایندگی مجلس شورای اسلامی و وکالت دادگستری و مشاوره حقوقی و نیز ریاست و مدیریت عامل یا عضویت در هیأت مدیره انواع مختلف شرکتهای خصوصی،جز شرکتهای تعاونی ادارات و مؤسسات برای آنان ممنوع است.
سمتهای آموزشی در دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی از این حکم مستثنی است.
رئیس جمهور،معاونان رئیس جمهور،وزیران و کارمندان دولت نمیتوانند بیش از یک شغل دولتی داشته باشند و داشتن هر نوع شغل دیگر در مؤسساتی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن متعلق به دولت یا مؤسسات عمومی است و نمایندگی مجلس شورای اسلامی و وکالت دادگستری و مشاوره حقوقی و نیز ریاست و مدیریت عامل یا عضویت در هیأت مدیره انواع مختلف شرکتهای خصوصی،جز شرکتهای تعاونی ادارات و مؤسسات برای آنان ممنوع است.
سمتهای آموزشی در دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی از این حکم مستثنی است.
اصل 142 - یکصد و چهل و دوم اصلاحی 1368
دارایی رهبر،رئیس جمهور،معاونان رئیس جمهور،وزیران و همسر و فرزندان آنان قبل و بعد از خدمت،توسط رئیس قوّه قضائیه رسیدگی میشود که بر خلاف حق،افزایش نیافته باشد.
دارایی رهبر،رئیس جمهور،معاونان رئیس جمهور،وزیران و همسر و فرزندان آنان قبل و بعد از خدمت،توسط رئیس قوّه قضائیه رسیدگی میشود که بر خلاف حق،افزایش نیافته باشد.
مبحث دوم‌ارتش و سپاه پاسداران انقلاب
اصل 143 - یکصد و چهل و سومارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی کشور را بر عهده دارد.
اصل 144 - یکصد و چهل و چهارم
ارتش جمهوری اسلامی ایران باید ارتشی اسلامی باشد که ارتشی مکتبی و مردمی است و باید افرادی شایسته را به خدمت بپذیرد که به اهداف انقلاب اسلامی مؤمن و در راه تحقق آن فداکار باشند.
ارتش جمهوری اسلامی ایران باید ارتشی اسلامی باشد که ارتشی مکتبی و مردمی است و باید افرادی شایسته را به خدمت بپذیرد که به اهداف انقلاب اسلامی مؤمن و در راه تحقق آن فداکار باشند.
اصل 145 - یکصد و چهل و پنجم
هیچ فرد خارجی به عضویت در ارتش و نیروهای انتظامی کشور پذیرفته نمیشود.
هیچ فرد خارجی به عضویت در ارتش و نیروهای انتظامی کشور پذیرفته نمیشود.
اصل 146 - یکصد و چهل و ششم
استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هرچند به عنوان استفاده‌های صلح‌آمیز باشد ممنوع است.
استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هرچند به عنوان استفاده‌های صلح‌آمیز باشد ممنوع است.
اصل 147 - یکصد و چهل و هفتم
دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی،آموزشی،تولیدی و جهادسازندگی،با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند در حدّی که به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نیاید.
دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی،آموزشی،تولیدی و جهادسازندگی،با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند در حدّی که به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نیاید.
اصل 148 - یکصد و چهل و هشتم
هر نوع بهره‌برداری شخصی از وسائل و امکانات ارتش و استفاده شخصی از افراد آنها به صورت گماشته،راننده شخصی و نظائر اینها ممنوع است.
هر نوع بهره‌برداری شخصی از وسائل و امکانات ارتش و استفاده شخصی از افراد آنها به صورت گماشته،راننده شخصی و نظائر اینها ممنوع است.
اصل 149 - یکصد و چهل و نهم
ترفیع درجه نظامیان و سلب آن به موجب قانون است.
ترفیع درجه نظامیان و سلب آن به موجب قانون است.
اصل 150 - یکصد و پنجاهم
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شد،برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن پابرجا میماند.حدود وظائف و قلمرو مسؤولیت این سپاه در رابطه با وظائف و قلمرو مسؤولیت نیروهای مسلح دیگر با تأکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها به وسیله قانون تعیین میشود.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شد،برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن پابرجا میماند.حدود وظائف و قلمرو مسؤولیت این سپاه در رابطه با وظائف و قلمرو مسؤولیت نیروهای مسلح دیگر با تأکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها به وسیله قانون تعیین میشود.
اصل 151 - یکصد و پنجاه و یکم
به حکم آیه کریمه«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ اَلْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اَللّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اَللّهُ یَعْلَمُهُمْ»دولت موظف است برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را بر طبق موازین اسلامی فراهم نماید،به طوری که همه افراد همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند،ولی داشتن اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد.
به حکم آیه کریمه«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ اَلْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اَللّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اَللّهُ یَعْلَمُهُمْ»دولت موظف است برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را بر طبق موازین اسلامی فراهم نماید،به طوری که همه افراد همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند،ولی داشتن اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد.
فصل دهم‌سیاست خارجی
اصل 152 - یکصد و پنجاه و دومسیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نفی هرگونه سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری، حفظ استقلال همه‌جانبه و تمامیّت ارضی کشور،دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‌های سلطه‌گر و روابط صلح‌آمیز متقابل با دول غیر محارب استوار است.
اصل 153 - یکصد و پنجاه و سوم
هرگونه قرارداد که موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی و اقتصادی،فرهنگ،ارتش و دیگر شؤون کشور گردد ممنوع است.
هرگونه قرارداد که موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی و اقتصادی،فرهنگ،ارتش و دیگر شؤون کشور گردد ممنوع است.
اصل 154 - یکصد و پنجاه و چهارم
جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود میداند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان میشناسد.بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملتهای دیگر،از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت میکند.
جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود میداند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان میشناسد.بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملتهای دیگر،از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت میکند.
اصل 155 - یکصد و پنجاه و پنجم
دولت جمهوری اسلامی ایران میتواند به کسانی که پناهندگی سیاسی بخواهند پناه دهد مگر اینکه بر طبق قوانین ایران خائن و تبهکار شناخته شوند.
دولت جمهوری اسلامی ایران میتواند به کسانی که پناهندگی سیاسی بخواهند پناه دهد مگر اینکه بر طبق قوانین ایران خائن و تبهکار شناخته شوند.
فصل یازدهم‌قوّه قضائیه
اصل 156 - یکصد و پنجاه و ششمقوّه قضائیه قوه‌ای است مستقل که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسؤول تحقق بخشیدن به عدالت و عهده‌دار وظائف زیر است:
1-رسیدگی و صدور حکم در مورد تظلّمات،تعدیّات،شکایات،حلّ و فصل دعاوی و رفع خصومات و اخذ تصمیم و اقدام لازم در آن قسمت از امور حسبیّه،که قانون معیّن میکند.
2-احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادیهای مشروع.
3-نظارت بر حسن اجراء قوانین.
4-کشف جرم و تعقیب و مجازات و تعزیر مجرمین و اجراء حدود و مقررات مدوّن جزائی اسلام.
5-اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین.
اصل 157 - یکصد و پنجاه و هفتم اصلاحی 1368
به منظور انجام مسؤولیت‌های قوّه قضائیه در کلیه امور قضائی و اداری و اجرائی مقام رهبری یک نفر مجتهد عادل و آگاه به امور قضائی و مدیر و مدبّر را برای مدت پنج سال به عنوان رئیس قوّه قضائیه تعیین مینماید که عالیترین مقام قوّه قضائیه است.
به منظور انجام مسؤولیت‌های قوّه قضائیه در کلیه امور قضائی و اداری و اجرائی مقام رهبری یک نفر مجتهد عادل و آگاه به امور قضائی و مدیر و مدبّر را برای مدت پنج سال به عنوان رئیس قوّه قضائیه تعیین مینماید که عالیترین مقام قوّه قضائیه است.
اصل 158 - یکصد و پنجاه و هشتم اصلاحی 1368
وظائف رئیس قوّه قضائیه به شرح زیر است:
1-ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری به تناسب مسؤولیت‌های اصل یکصد و پنجاه و ششم.
2-تهیه لوایح قضائی متناسب با جمهوری اسلامی.
3-استخدام قضات عادل و شایسته و عزل و نصب آنها و تغییر محل مأموریت و تعیین مشاغل و ترفیع آنان و مانند اینها از امور اداری،طبق قانون.
وظائف رئیس قوّه قضائیه به شرح زیر است:
1-ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری به تناسب مسؤولیت‌های اصل یکصد و پنجاه و ششم.
2-تهیه لوایح قضائی متناسب با جمهوری اسلامی.
3-استخدام قضات عادل و شایسته و عزل و نصب آنها و تغییر محل مأموریت و تعیین مشاغل و ترفیع آنان و مانند اینها از امور اداری،طبق قانون.
اصل 159 - یکصد و پنجاه و نهم
مرجع رسمی تظلّمات و شکایات،دادگستری است.تشکیل دادگاه‌ها و تعیین صلاحیت آنها منوط به حکم قانون است.
مرجع رسمی تظلّمات و شکایات،دادگستری است.تشکیل دادگاه‌ها و تعیین صلاحیت آنها منوط به حکم قانون است.
اصل 160 - یکصد و شصتم اصلاحی 1368
وزیر دادگستری مسؤولیت کلیه مسائل مربوط به روابط قوّه قضائیه با قوّه مجریه و قوّه مقننه را بر عهده دارد و از میان کسانی که رئیس قوّه قضائیه به رئیس جمهور پیشنهاد میکند انتخاب میگردد.
رئیس قوّه قضائیه میتواند اختیارات تامّ مالی و اداری و نیز اختیارات استخدامی غیر قضات را به وزیر دادگستری تفویض کند.در این صورت وزیر دادگستری دارای همان اختیارات و وظائفی خواهد بود که در قوانین برای وزراء به عنوان عالیترین مقام اجرائی پیش‌بینی میشود.
وزیر دادگستری مسؤولیت کلیه مسائل مربوط به روابط قوّه قضائیه با قوّه مجریه و قوّه مقننه را بر عهده دارد و از میان کسانی که رئیس قوّه قضائیه به رئیس جمهور پیشنهاد میکند انتخاب میگردد.
رئیس قوّه قضائیه میتواند اختیارات تامّ مالی و اداری و نیز اختیارات استخدامی غیر قضات را به وزیر دادگستری تفویض کند.در این صورت وزیر دادگستری دارای همان اختیارات و وظائفی خواهد بود که در قوانین برای وزراء به عنوان عالیترین مقام اجرائی پیش‌بینی میشود.
اصل 161 - یکصد و شصت و یکم اصلاحی 1368
دیوان عالی کشور به منظور نظارت بر اجراء صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویّه قضائی و انجام مسؤولیت‌هایی که طبق قانون به آن محوّل میشود بر اساس ضوابطی که رئیس قوّه قضائیه تعیین میکند تشکیل میگردد.
دیوان عالی کشور به منظور نظارت بر اجراء صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویّه قضائی و انجام مسؤولیت‌هایی که طبق قانون به آن محوّل میشود بر اساس ضوابطی که رئیس قوّه قضائیه تعیین میکند تشکیل میگردد.
اصل 162 - یکصد و شصت و دوم اصلاحی 1368
رئیس دیوان عالی کشور و دادستان کل باید مجتهد عادل و آگاه به امور قضائی باشند و رئیس قوّه قضائیه با مشورت قضات دیوان عالی کشور آنها را برای مدت پنج سال به این سمت منصوب میکند.
رئیس دیوان عالی کشور و دادستان کل باید مجتهد عادل و آگاه به امور قضائی باشند و رئیس قوّه قضائیه با مشورت قضات دیوان عالی کشور آنها را برای مدت پنج سال به این سمت منصوب میکند.
اصل 163 - یکصد و شصت و سوم
صفات و شرائط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معیّن میشود.
صفات و شرائط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معیّن میشود.
اصل 164 - یکصد و شصت و چهارم اصلاحی 1368
قاضی را نمیتوان از مقامی که شاغل آن است بدون محاکمه و ثبوت جرم یا تخلفی که موجب انفصال است به طور موقت یا دائم منفصل کرد یا بدون رضای او محل خدمت یا سمتش را تغییر داد مگر به اقتضای مصلحت جامعه با تصمیم رئیس قوّه قضائیه پس از مشورت با رئیس دیوان عالی کشور و دادستان کل.نقل‌وانتقال دوره‌ای قضات بر طبق ضوابط کلی که قانون تعیین میکند صورت میگیرد.
قاضی را نمیتوان از مقامی که شاغل آن است بدون محاکمه و ثبوت جرم یا تخلفی که موجب انفصال است به طور موقت یا دائم منفصل کرد یا بدون رضای او محل خدمت یا سمتش را تغییر داد مگر به اقتضای مصلحت جامعه با تصمیم رئیس قوّه قضائیه پس از مشورت با رئیس دیوان عالی کشور و دادستان کل.نقل‌وانتقال دوره‌ای قضات بر طبق ضوابط کلی که قانون تعیین میکند صورت میگیرد.
اصل 165 - یکصد و شصت و پنجم
محاکمات،علنی انجام میشود و حضور افراد بلا مانع است مگر آنکه به تشخیص دادگاه علنی بودن آن منافی عفت عمومی یا نظم عمومی باشد یا در دعاوی خصوصی طرفین دعوا تقاضا کنند که محاکمه علنی نباشد.
محاکمات،علنی انجام میشود و حضور افراد بلا مانع است مگر آنکه به تشخیص دادگاه علنی بودن آن منافی عفت عمومی یا نظم عمومی باشد یا در دعاوی خصوصی طرفین دعوا تقاضا کنند که محاکمه علنی نباشد.
اصل 166 - یکصد و شصت و ششم
احکام دادگاه‌ها باید مستدلّ و مستند به مواد قانون و اصولی باشد که بر اساس آن حکم صادر شده است.
احکام دادگاه‌ها باید مستدلّ و مستند به مواد قانون و اصولی باشد که بر اساس آن حکم صادر شده است.
اصل 167 - یکصد و شصت و هفتم
قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدوّنه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر حکم قضیه را صادر نماید و نمیتواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدوّنه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.
قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدوّنه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر حکم قضیه را صادر نماید و نمیتواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدوّنه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.
اصل 168 - یکصد و شصت و هشتم
رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاکم دادگستری صورت میگیرد.نحوه انتخاب،شرائط،اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معیّن میکند.
رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاکم دادگستری صورت میگیرد.نحوه انتخاب،شرائط،اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معیّن میکند.
اصل 169 - یکصد و شصت و نهم
هیچ فعل یا ترک فعلی به استناد قانونی که بعد از آن وضع شده است جرم محسوب نمیشود.
هیچ فعل یا ترک فعلی به استناد قانونی که بعد از آن وضع شده است جرم محسوب نمیشود.
اصل 170 - یکصد و هفتادم
قضات دادگاه‌ها مکلفند از اجراء تصویب‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های دولتی که مخالف با قوانین و مقررات اسلامی یا خارج از حدود اختیارات قوّه مجریه است خودداری کنند و هرکس میتواند ابطال این‌گونه مقررات را از دیوان عدالت اداری تقاضا کند.
قضات دادگاه‌ها مکلفند از اجراء تصویب‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های دولتی که مخالف با قوانین و مقررات اسلامی یا خارج از حدود اختیارات قوّه مجریه است خودداری کنند و هرکس میتواند ابطال این‌گونه مقررات را از دیوان عدالت اداری تقاضا کند.
اصل 171 - یکصد و هفتاد و یکم
هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد در صورت تقصیر،مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران میشود،و در هرحال از متهم اعاده حیثیت میگردد.
هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد در صورت تقصیر،مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران میشود،و در هرحال از متهم اعاده حیثیت میگردد.
اصل 172 - یکصد و هفتاد و دوم
برای رسیدگی به جرائم مربوط به وظائف خاص نظامی یا انتظامی اعضاء ارتش،ژاندارمری، شهربانی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،محاکم نظامی مطابق قانون تشکیل میگردد،ولی به جرائم عمومی آنان یا جرائمی که در مقام ضابط دادگستری مرتکب شوند در محاکم عمومی رسیدگی میشود.
دادستانی و دادگاه‌های نظامی،بخشی از قوّه قضائیه کشور و مشمول اصول مربوط به این قوّه هستند.
برای رسیدگی به جرائم مربوط به وظائف خاص نظامی یا انتظامی اعضاء ارتش،ژاندارمری، شهربانی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،محاکم نظامی مطابق قانون تشکیل میگردد،ولی به جرائم عمومی آنان یا جرائمی که در مقام ضابط دادگستری مرتکب شوند در محاکم عمومی رسیدگی میشود.
دادستانی و دادگاه‌های نظامی،بخشی از قوّه قضائیه کشور و مشمول اصول مربوط به این قوّه هستند.
اصل 173 - یکصد و هفتاد و سوم اصلاحی 1368
به منظور رسیدگی به شکایات،تظلّمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها،دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوّه قضائیه تأسیس میگردد.
حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانونی تعیین میکند.
به منظور رسیدگی به شکایات،تظلّمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها،دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوّه قضائیه تأسیس میگردد.
حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانونی تعیین میکند.
اصل 174 - یکصد و هفتاد و چهارم اصلاحی 1368
بر اساس حق نظارت قوّه قضائیه نسبت به حسن جریان امور و اجراء صحیح قوانین در دستگاههای اداری سازمانی به نام«سازمان بازرسی کل کشور»زیر نظر رئیس قوّه قضائیه تشکیل میگردد.
حدود اختیارات و وظائف این سازمان را قانون تعیین میکند.
بر اساس حق نظارت قوّه قضائیه نسبت به حسن جریان امور و اجراء صحیح قوانین در دستگاههای اداری سازمانی به نام«سازمان بازرسی کل کشور»زیر نظر رئیس قوّه قضائیه تشکیل میگردد.
حدود اختیارات و وظائف این سازمان را قانون تعیین میکند.
فصل دوازدهم‌صدا و سیما
اصل 175 - یکصد و هفتاد و پنجم اصلاحی 1368در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران،آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور باید تأمین گردد.
نصب و عزل رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رئیس جمهور و رئیس قوّه قضائیه و مجلس شورای اسلامی(هرکدام دو نفر)نظارت بر این سازمان خواهند داشت.
خط مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معیّن میکند.
فصل سیزدهم‌شورای عالی امنیت ملی
اصل 176 - یکصد و هفتاد و ششم الحاقی 1368به منظور تأمین منافع ملی و پاسداری از انقلاب اسلامی و تمامیّت ارضی و حاکمیت ملی شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس جمهور،با وظائف زیر تشکیل میگردد:
1-تعیین سیاستهای دفاعیامنیتی کشور در محدوده سیاستهای کلی تعیین شده از طرف مقام رهبری.
2-هماهنگ نمودن فعالیتهای سیاسی،اطلاعاتی،اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعیامنیتی.
3-بهره‌گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی. اعضای شورا عبارتند از:
-رؤسای قوای سه‌گانه
-رئیس ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح
-مسؤول امور برنامه و بودجه
-دو نماینده به انتخاب مقام رهبری
-وزرای امور خارجه،کشور،اطلاعات
-حسب مورد وزیر مربوط و عالیترین مقام ارتش و سپاه
شورای عالی امنیت ملی به تناسب وظائف خود شوراهای فرعی از قبیل شورای دفاع و شورای امنیت کشور تشکیل میدهد.ریاست هریک از شوراهای فرعی با رئیس جمهور یا یکی از اعضای شورای عالی است که از طرف رئیس جمهور تعیین میشود.
حدود اختیارات و وظائف شوراهای فرعی را قانون معیّن میکند و تشکیلات آنها به تصویب شورای عالی میرسد.
مصوبات شورای عالی امنیت ملی پس از تأیید مقام رهبری قابل اجراء است.
فصل چهاردهم‌بازنگری در قانون اساسی
اصل 177 - یکصد و هفتاد و هفتم الحاقی 1368بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،در موارد ضروری به ترتیب زیر انجام میگیرد:
مقام رهبری پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام طی حکمی خطاب به رئیس جمهور موارد اصلاح یا تتمیم قانون اساسی را به شورای بازنگری قانون اساسی با ترکیب زیر پیشنهاد مینماید:
1-اعضای شورای نگهبان؛
2-رؤسای قوای سه‌گانه؛
3-اعضای ثابت مجمع تشخیص مصلحت نظام؛
4-پنج نفر از اعضای مجلس خبرگان رهبری؛
5-ده نفر به انتخاب مقام رهبری؛
6-سه نفر از هیأت وزیران؛
7-سه نفر از قوّه قضائیه؛
8-ده نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛
9-سه نفر از دانشگاهیان.
شیوه کار و کیفیت انتخاب و شرائط آن را قانون معیّن میکند.
مصوبات شورا پس از تأیید و امضاء مقام رهبری باید از طریق مراجعه به آراء عمومی به تصویب اکثریت مطلق شرکتکنندگان در همه‌پرسی برسد.
رعایت ذیل اصل پنجاه و نهم در مورد همه‌پرسی«بازنگری در قانون اساسی»لازم نیست.
محتوای اصول مربوط به اسلامی بودن نظام و ابتنای کلیه قوانین و مقررات بر اساس موازین اسلامی و پایه‌های ایمانی و اهداف جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بودن حکومت و ولایت امر و امامت امت و نیز اداره امور کشور با اتکاء به آراء عمومی و دین و مذهب رسمی ایران تغییرناپذیر است.2(1)