قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه
مصوب 1363/10/2 با الحاقات بعدی
1-اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده یا مجهول التولیه است و موقوفات خاصه در صورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه و یا رفع اختلاف موقوف علیهم متوقف بر دخالت ولی فقیه باشد.
2-اداره امور اماکن مذهبی اسلامی که ترتیب خاصی برای اداره آنها داده نشده است. به استثناء مساجد و مدارس دینی و تکایا.
3-اداره امور مؤسسات و انجمنهای خیریه‌ای که از طرف دولت یا سایر مراجع ذیصلاح به سازمان محول شده یا بشود.
4-اداره مؤسسات و انجمنهای خیریه‌ای که به تشخیص دادستان محل فاقد مدیر باشد(تا تعیین تکلیف از طرف دادگاه)،ضم امین در مؤسسات و انجمنهای خیریه‌ای که به تشخیص دادستان محل مدیر آن فاقد صلاحیت باشد(تا تعیین تکلیف از طرف دادگاه)و همچنین است و در صورت نبودن یا عدم صلاحیت ناظر(در مواردی که ناظر پیش‌بینی شده باشد).
5-انجام امور مربوط به گورستانهای متروکه موقوفه‌ای که متولی معیّن ندارد و اتخاذ تصمیم لازم در مورد آنها.
6-کمک مالی در زمینه تبلیغ و نشر معارف اسلامی.
7-(الحاقی 1375/12/12)-اثلاث باقیه،محبوسات،نذور،صدقات و هر مال دیگری که به غیر از عنوان وقف برای امور عام المنفعه و خیریه اختصاص یافته در حکم موقوفات عامه است و چنانچه فاقد متولی و متصدی باشد با اذن ولی فقیه،تحت اداره و نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه قرار خواهد گرفت.رعایت مفاد اسناد تنظیمی مربوط به این اموال و رقبات اعم از وصیتنامه و حبس‌نامه و سیره جاریه در اداره امور و مصرف عواید آنها ضروری خواهد بود.
تبصره 1- سرپرست سازمان باید از طرف ولی فقیه مجاز در تصدی اموری که متوقف بر اذن ولی فقیه است باشد.
تبصره 2- بقاع متبرکه حضرت رضا علیه السلام و حضرت احمد بن موسی(شیراز)و حضرت معصومه و حضرت عبد العظیم(ع)و موقوفات مربوط به آنها که متولی خاص نداشته باشد و موقوفاتی که برای اداره هرکدام آنها از طرف ولی فقیه نایب التولیه تعیین شده یا بشود از شمول این قانون مستثنی است و در غیر این صورت اداره آنها با سازمان خواهد بود.
تبصره 3(الحاقی 1375/12/12)- سازمان اوقاف و امور خیریه در صورت نیاز در مورد رقبات و اموال موضوع بند«7»بالا با تأیید نماینده ولی فقیه و سرپرست آن سازمان،به منظور جلوگیری از تعدی و تفریط در اداره آنها نسبت به نصب امین یا هیأت امناء اقدام خواهد کرد.
تبصره 1- موقوفاتی که متولی آنها عزل یا فوت میشود تا تشخیص متولی بعدی و موقوفاتی که متولی آنها ممنوع المداخله میشود تا رفع ممنوعیت یا ضم امین در حکم موقوفات بدون متولی است.
تبصره 2- هرگاه شخص یا اشخاصی که در وقف‌نامه به عنوان متولی معیّن شده‌اند وجود نداشته باشند و یا اوصاف مقرر در وقف‌نامه منطبق با شخص یا اشخاص معینی نگردد موقوفه در حکم موقوفه مجهول التولیه است.
تبصره 3- در موقوفاتی که شرط مباشرت نشده باشد هرگاه متولی برای انجام تمام یا قسمتی از امور مربوط به موقوفه وکیلی انتخاب کند وکیل مزبور باید توانایی انجام مورد وکالت را داشته باشد در صورتی که وکیل انتخابی به تشخیص سازمان قادر به ایفای وظائف محوله نباشد مراتب کتبا به متولی ابلاغ خواهد شد هرگاه ظرف دو ماه برای متولیان مقیم ایران و چهار ماه برای متولیان مقیم خارج کشور،متولی،اقدام به تغییر وکیل ننماید موضوع به دادگاه صالح احاله و پس از ثبوت عدم توانایی وکیل مزبور با ابلاغ سازمان از دخالت ممنوع میشود این حکم شامل وکلایی که قبلا نیز انتخاب شده‌اند خواهد بود.
تبصره 1- نحوه انتخاب و برکناری و شرائط و حدود اختیارات و وظائف امین یا هیأت امناء و میزان حق الزحمه آنان همچنین نظامات راجع به حفظ و نگهداری اماکن و اموالی که اداره آن به عهده سازمان حج و اوقاف و امور خیریه میباشد به موجب آیین‌نامه‌هایی که بر اساس مقررات و سنن و خصوصیات اماکن مربوط که به تصویب هیأت وزیران میرسد خواهد بود.
تبصره 2- نذور نقدی که جهت مشخصی برای مصرف آن معیّن نشده است و وجوه حاصل از فروش اموال منقول زائد بر احتیاجی که به این قبیل اماکن اهدا میشود با جلب نظر اداره اوقاف به وسیله هیأت امناء به ترتیب در امور ذیل مصرف میشود:
الف‌عمران و آبادی اماکن مذکور.
ب‌تدارک وسایل رفاه و بهداشت زوار این اماکن و ساکنان ناحیه.
ج‌نشر معارف اسلامی و تبلیغات مذهبی و تعظیم شعائر دینی در آن محل.
دکمک به مدارس علوم دینی در آن محل.
هخیرات و مبرات مطلقه.
تبصره- در صورتی که درآمد یکساله موقوفه یا اماکن اسلامی برای تعمیر و یا نوسازی آن کافی نباشد درآمد دو یا چند سال در حساب مخصوصی ذخیره و به موقع به مصرف خواهد رسید.
تبصره 1- به متولی و ناظر ممنوع المداخله در زمان ممنوعیت حق التولیه و حق النظاره تعلق نخواهد گرفت مگر آنکه برائت آنان ثابت شود و در مواردی که ضم امین میشود اوقاف حق امین را خواهد پرداخت.
تبصره 2- در مواردی که مطابق قانون مدنی یا این قانون ضم امین میشود دادگاه‌ها میتوانند سازمان حج و اوقاف و امور خیریه را هم به عنوان امین تعیین کنند.
تبصره 3- نسبت به تعدی و تفریط یا سایر تخلفات مدیران و امناء مؤسسات و بنیادهای خیریه طبق اساسنامه مؤسسه و بنیاد مربوط اقدام خواهد شد.و در صورتی که اساسنامه آنها در این موارد ساکت یا ناقص باشد مشمول مقررات پیش‌بینی شده در این ماده و تبصره‌های آن خواهند بود.
تبصره 4- کلیه مباشران موقوفات و اماکن مذهبی اعم از متولی و ناظر و امناء و مدیران و امناء مؤسسات و بنیادهای خیریه مذکور در این قانون در حکم امین میباشند در صورت تعدی یا تفریط یا تخلفات دیگر ملزم به تأدیه حقوق و وجوه و اموال و جبران خسارات ناشی از اعمال خود خواهند بود هرگاه عمل آنها مشمول عناوین کیفری باشد از طریق مراجع قضائی نیز تعقیب و به مجازات مقرر محکوم خواهند شد.
تبصره- درآمد موقوفات متعذر المصرف و موقوفاتی که عواید آنها به سبب قلّت گرچه با پس‌انداز چند سال برای اجراء نظر واقف کافی نباشد با تشخیص تحقیق اوقاف در موارد اقرب به غرض واقف در محل به مصرف میرسد.آن قسمت از درآمد موقوفاتی که به علت کثرت عواید زائد بر مصرف متعارف باشد حتی الامکان در موارد اقرب به نظر واقف صرف گردد و در صورت نبودن مورد اقرب در مطلق امور خیریه به مصرف خواهد رسید.مقصود از متعذر المصرف آن است صرف درآمد موقوفه در مصارف مقرر به علت فراهم نبودن وسائل و یا انتفاء موضوع و یا عدم احتیاج به مصرف مقدور نباشد.
تبصره- در کلیه موارد مذکور در این ماده سازمان حج و اوقاف و امور خیریه،موقوفات عام،بقاع متبرکه، اماکن مذهبی اسلامی،مدارس علوم دینی و مؤسسات و بنیادهای خیریه از پرداخت مخارج و هزینه‌های دادرسی و ثبتی و اجرائی معاف میباشند.
تبصره- ادارات ثبت مکلفند رونوشت مصدق اسناد مالکیت وقف را پس از صدور به اداره اوقاف محل تحویل نمایند.متولیان نیز موظفند ظرف دو ماه از تاریخ اجراء این قانون رونوشت مصدق اسناد مالکیت و رونوشت وقف‌نامه‌های موجود نزد خود را برای حفظ و نگهداری به اداره اوقاف مربوط تسلیم دارند.
تبصره- نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی مطابق آیین‌نامه‌ای است که به تصویب هیأت دولت خواهد رسید.
تبصره- ادارات اوقاف و اشخاص ذینفع در صورتی که اعتراض داشته باشند میتوانند پس از ابلاغ نظر شعبه تحقیق اعتراض خود را در دادگاه‌های دادگستری طرح نمایند.حکم این ماده در مورد بنیادها و مؤسسات خیریه و اماکن مذهبی اسلامی نیز جاری است.