آیین‌نامه اجرائی مددکاری اجتماعی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور
مصوب 1379/6/26رئیس قوه قضائیه
در اجرای بندهای(ب)و(ج)ماده 2 قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب 1364/11/6 مجلس شورای اسلامی و با اختیار حاصل از ماده 9 قانون مذکور آیین‌نامه اجرائی مددکاری اجتماعی سازمان مذکور به شرح ذیل تصویب میگردد:
الف)مددکاری عبارت است از:
تلاش در جهت فراهم نمودن زمینه هدایت معنوی و مادی مددجو و شناخت تواناییها و مشکلات مددجو و سعی در بهره‌ور نمودن استعدادها و چاره‌جوئی نارسائیها و مشکلات روانی، اجتماعی و اقتصادی مددجو و تلاش در جهت تطبیق مقتضیات اجتماعی با شرایط فردی مددجو،فراهم آوردن شرایط پذیرش اجتماعی مددجو و سازگاری اجتماعی وی.
ب)مددکارفردی است که به دانش مددکاری و علوم اجتماعی و مهارت در تنظیم روابط انسانی مجهز است و خدمات مددکاری انجام میدهد.
د)مددجومددجویان موضوع این آیین‌نامه عبارتند از کلیه افرادی که بر اساس تصمیم مراجع ذی صلاح قانونی در زندانها،بازداشتگاه‌ها،کانون‌های اصلاح و تربیت و مراکز اقدامات تأمینی و مؤسسات وابسته به سازمان زندانها نگهداری میشوند و نیز محکومان آزادشده‌ای که به مراکز مراقبت بعد از خروج معرفی شده‌اند و حسب اعلام خود آنان یا مدیران واحدهای ذی ربط سازمان زندانها،نیاز به رسیدگی،مساعدت یا مراقبت دارند.
تبصره- خانواده افراد مذکور در این ماده و نیز کلیه خانواده‌هایی که تحت حمایت انجمن‌های حمایت از زندانیان قرار میگیرند و نیاز آن به خدمات مددکاری به وسیله مدیران انجمن‌ها اعلام میشود نیز مددجو تلقی میشوند.
اصولی که باید در امر مددکاری رعایت گردد عبارتند از:
الف)اصل قبولی یا پذیرش مددجو:مددکار موظف است در هر شرایطی صرفنظر از جنبه‌های عقیدتی،نژادی،مالی و غیره مددجو را بپذیرد.
ب)اصل برقراری ارتباط یا ایجاد رابطه:مددکار سعی مینماید با برقراری ارتباط(فردی) مددجو را مورد شناسائی،تشخیص و بازتوانی قرار دهد.
ج)اصل توجه به کرامت انسانی و حفظ شخصیت فردی:مددکار مددجوی خود را فارغ از خصوصیات و اوصاف برونی و درونی پذیرا میباشد و نیازها و عواطف و شخصیت وی را محترم میشمارد.
د)اصل مشارکت در فعالیت‌ها:مددکار باید تلاش نماید که مددجویان را در فعالیتهای گوناگون شرکت دهد تا از این طریق زمینه بروز استعدادها و خودشکوفایی مددجو فراهم گردد.
ه)اصل رازداری حرفه‌ای:رازداری حرفه‌ای به عنوان مهمترین رکن در مددکاری اجتماعی به منظور برقراری اعتماد رعایت میشود.
و)اصل خودآگاهی مددکار:مددکار باید نسبت به ضعف‌ها و نقاط قوت خود،آگاه بوده از قضاوت ارزشی و یا دخالت دادن احساسات و افکار خود در رابطه حرفه‌ای خودداری نماید.
ز)اصل آزادی فکر و بیان آزادانه افکار:مددکار با ایجاد محیط صمیمی و رفتار صریح و بیان آزادانه افکار خود امکان بیان عقاید و اظهار دردها و کمبودها و نیازها را برای مددجو فراهم نماید و خطر طرد شدن،تحقیر و یا مورد خیانت واقع شدن را در مددجو از بین ببرد و بدین ترتیب احساس امنیت را در وی تقویت نماید.
از جمله اهداف مددکاری اجتماعی عبارتند از:
الف)ایجاد زمینه‌های لازم در جهت اصلاح،تربیت و تهذیب مددجویان با استفاده از کارشناسان امور فرهنگی با تکیه به فرهنگ غنی اسلامی و دانش رفتارشناسی انسانی.
ب)پیشگیری از آثار سوء ناشی از محبوس شدن فرد.
ج)تلاش در جهت بازسازی شخصت مددجویان با بهره‌وری از سنجش استعدادها و ظرفیتهای آنان.
د)تلاش در جهت تغییر و تعدیل تفکر مددجو و کمک به مددجو در جهت پی بردن به واقعیتهای زندگی.
ه)ایجاد روحیه صبر و توکل و امید به آینده‌ای روشن و تلاش در جهت رشد استعدادهای نهفته به منظور تقویت اعتماد به نفس.
و)فراهم نمودن فرصت برای مسؤولیت‌پذیری مددجویان و کمک به آنان به منظور شناخت بیشتر با استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل.
ز)آماده سازی زمینه‌های بازگشت مجدد مددجویان به زندگی اجتماعی و تسهیل شرایط پذیرش آنان در محیط خارج از زندان.
ح)شناسایی امکانات حرفه‌ای و استعدادهای هنری و علمی و فنی مددجو و پیشنهاد طرق بازتوانی و اشتغال و خودکفایی مالی مددجو.
وظائف مددکاران اجتماعی به شرح ذیل است:
الف)تنظیم و تشکیل پرونده شخصیتی مددجویان.
ب)بررسی مسائل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی و رفتاری مددجویان و راهنمائی و ارشاد و ارائه نظرات مشورتی از طریق مصاحبه،مشاوره و راهنمایی و...
ح)ارائه نظرات کارشناسی به شورای طبقه‌بندی و انضباطی زندان.
د)ارائه پیشنهاد در مورد اعطاء ملاقات مددجویان با خانواده و سایر اشخاص به رئیس زندان.
هتشویق و ترغیب مددجویان به شرکت در فعالیتهای گروهی در زندان.
و)ارائه نظرات مشورتی به کارشناسان،مسؤولین زندان مقامات قضائی در جهت رفع مشکلات مددجویان با رعایت اصل سلسله مراتب.
ز)ارائه نظرات مشورتی در خصوص مددجویان آزاد شده به مراجع ذی صلاح حسب ضرورت.
ح)شناسایی و اظهار نظر در خصوص مددجویان واجد شرایط جهت معرفی به مراکز مراقبت بعد از خروج به مؤسسات خدمات اجتماعی حسب ضرورت.
ط)بررسی وضعیت معیشتی و خانوادگی مددجویان از طریق مصاحبه با خانواده آنان و عند الاقتضاء،تهیه گزارش از وضعیت زندگی خانوادگی مددجو پس از هماهنگی با رئیس زندان.
ی)جستجوی راه‌حلها،بهره گرفتن از عواطف در کار،یادگیری و تمرین مهارتهای جدید.
ک)همکاری و تشریک مساعی با مسؤولان و کارکنان ادارات روابط عمومی و فرهنگی تربیتی و سایر مراجع ذی ربط.
ل)همکاری با روانپزشکان و روانشناسان تربیتی به منظور شناخت علل ناسازگاری و ناراحتیهای روانی مددجویان.
م)ارتباط با مسؤولان قضائی،اداری،اجرائی و انتظامی به منظور رفع مشکلات مددجو در حدود قوانین و مقررات مربوط،بعد از آزادی مددجو از زندان.
ن)مذاکره با شکات مددجویان و تلاش در جهت جلب رضایت آنان.
س)اتخاذ تدابیر لازم به منظور شناسایی مددجویان نیازمند جهت معرفی به انجمن حمایت از زندانیان و سایر مؤسسات حمایتی به منظور دریافت هرگونه کمک.
ع)شناسایی و جلب همکاری افراد خیر داوطلب جهت کمک به مددجویان و معرفی آنان به مراجع ذی صلاح.
ف)نظارت بر نحوه فعالیت مددیاران اجتماعی و بررسی پیشنهادات آنان.
ص)شناسایی مددجویان نیازمند به امکانات توانبخشی و معرفی آنان به واحدهای مربوطه حسب ضرورت.
ق)تشکیل جلسات گروهی با مددجویان و استفاده از راهکارهای مناسب جهت ریشهیابی و حل مسائل و مشکلات آنان.
تبصره- سوگندنامه به شرح زیر است:
سوگندنامه مددکاری اجتماعی
بسم اللّه الرحمن الرحیم
«من»به عنوان یک مددکار تعلیم یافته حرفه‌ای،در پیشگاه قرآن کریم به خداوند قادر متعال سوگند یاد میکنم که روابط حرفه‌ای خویش را بر طبق منشور اخلاقی مددکاری تنظیم و اجراء کنم و بدین‌وسیله رضایت درونی و ایمان و اعتقاد واقعی خویش را به این نکات ابراز میدارم:
«من»نخستین تعهد و پیمان خویش را خدمت راستین به افراد،گروه‌ها و جامعه میدانم، خدمتی که جهد در بهبود و پیشرفت شرایط اجتماعی را نیز شامل میگردد.
«من»مسؤولیت خدمتی را که به انجام دادنش مفتخرم با آغوش باز میپذیرم.«من» مسؤولیت حرفه‌ای خویش را بر علایق شخصی ترجیح میدهم و میکوشم تا منافع شخصی را فدای مصالح عمومی کنم.
«من»تعهد میکنم در پنهان داشتن اسرار مردم از گزند نامحرمان کوشا باشم و اصل رازداری حرفه‌ای را که از اصول مهم مددکاری است با آغوش باز میپذیرم.
«من»به موازین علمی،یافته‌ها و عقاید صاحبنظران با دیده احترام مینگرم و طریق منطق را برای بیان و تعبیر آنها برمیگزینم.
«من»به اصول حرفه‌ای مددکاری اجتماعی اعتقاد کامل دارم و اعمال و رفتار خود را بر مبنای علم،تجربه و مهارتهای مددکاری بنیان مینهم.
«من»مسؤولیت و وظیفه حرفه‌ای خود میدانم که عقاید و یافته‌های علمی و حرفه‌ای خویش را به خاطر پیشرفت برنامه‌های بهزیستی انسانها و گسترش خدمات اجتماعی،در اختیار بشریت قرار دهم و حمایتم را از این طرحها اعلام میدارم.
«من»تعهد میکنم که در حفظ و حمایت جامعه بکوشم و در جلوگیری از اعمال غیر اخلاقی و ضد ارزشهای دینی که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی در جامعه صورت میگیرد،کوشا باشم.
«من»آمادگی خویش را برای تقدیم خدمت لازم حرفه‌ای در هنگام رویدادهای ناگهانی و حوادث غیر منتظره عمومی اعلام میدارم.
«من»بین گفتار و کردار خویش به عنوان یک فرد اجتماع،و بین گفتار و کردار حرفه‌ای خود به عنوان نماینده یک مؤسسه در جامعه فرق قائلم و با وضوح و صراحت شایسته این دو را از یکدیگر تشخیص و تمیز میدهم.
«من»از این اصل که هر حرفه‌ای لازمه‌اش تعلیم و تربیت حرفه‌ای است پشتیبانی میکنم.
«من»عهد میبندم که به ایجاد و حفظ شرایط لازمی که در مؤسسه‌های مختلف، مددکاران را قادر میسازد تا به مفاد منشور اخلاقی عمل کنند کمک کنم.
«من»تعهد میکنم که در داوریهای حرفه‌ای،خواسته‌ها و عواطف خویشتن را معیار سنجش قرار ندهم،سعی میکنم که احساسات انسانها را درک کنم،از احساسات،تعصبات و پیش‌داوریهای شخصی دوری گزینم تا تدین وسیله به تجلی و کشف واقعیتها کمک کرده باشم.
«من»برای تحقق بخشیدن به هدفهای این منشور،تعهدات و پیمانهای خویش را با توجه به حق تقدم موردها،آنطور که هر موقعیت ایجاد میکند انجام میدهم،اصول مددکاری را در نظر میگیرم و برای انجام دادن خدمت راهی را بر میگزینم که با روح و مفاد این منشور اخلاقی وفق دهد.
وظائف مددیاران اجتماعی عبارتند از:اجرای وظائف محوله از سوی مدیر زندان،مددکار مافوق از جمله امور ذیل:
الف)کمک به تشکیل و تنظیم پرونده شخصیتی مددجویان با نظارت مددکار اجتماعی حسب ضرورت.
ب)کمک به مددکاران اجتماعی در تشکیل جلسات گروهی با مددجویان و استفاده از راهکارهای مناسب جهت ریشهیابی و حل مسائل و مشکلات آنان با نظارت مددکار اجتماعی.
ج)تشریک مساعی در درک و تشخیص مشکل مددجویان با مددکار اجتماعی.
د)کمک به پیگیری پرونده قضائی مددجویان و عند اللزوم مطالعه آن با ارائه معرفی کتبی از زندان با نظارت مددکار اجتماعی.
ه)کمک به مددکار اجتماعی در خصوص جلب رضایت شکات.
و)نگهداری و طبقه‌بندی کلیه گزارش‌ها،تشکیل پرونده و انجام دیگر مکاتبات مربوط.
ز)جمع‌آوری درخواستهای مددجویان و ارائه آن به مددکاران اجتماعی.
تبصره 1- مددیاران موظفند در جهت انجام مأموریت‌های خود حسب نظر مقامات قضائی ذی ربط همکاری لازم را معمول دارند.
تبصره 2- سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور میتواند جهت نیل به اهداف مندرج در ماده 3 این آیین‌نامه از خدمات مددکاران و مددیاران اجتماعی نهادها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی و سایر اشخاص حقیقی به صورت افتخاری استفاده نماید.
1-در هر زندان واحد مددکاری با حضور تعداد کافی مددکار و مددیار تشکیل میشود.
2-نظرات کارشناسی مددکاران باید به طور جدی ملحوظ نظر شورای طبقه‌بندی زندان و قاضی ناظر زندان قرار گیرد.
3-محاکم و قضات اجرای احکام به هنگام پیگیری مشکلات مددجویان،باید حرمت مددکاران را محفوظ داشته و نظارت آنان را استماع و در حد مقدورات قانونی مورد عمل قرار دهند.
4-آزادی مشروط زندانیان و عفو و تخفیف مجازات زندانیان و همچنین مرخصی و ملاقات آنان در مواقعی که مددکاران اجتماعی تشخیص میدهند توسط رئیس زندان پیگیری خواهد شد.
5-انجمن حمایت زندانیان،اداره بهزیستی و سایر مؤسسات خیریه در حد مقدورات با مددکاران اجتماعی همکاری میکنند.
2(2)