آیین‌نامه اجرائی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور
مصوب 1384/9/20ریاست قوه قضائیه با اصلاحات بعدی
در اجرای ماده 9 قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور(مصوب 1364/11/6)آیین‌نامه اجرائی قانون یادشده به شرح زیر تصویب میگردد:
بخش نخست‌امور کلی
فصل نخست‌تعریف‌ها و واژه‌شناسی
ماده 1 - سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور،سازمانی است مستقل که به طور مستقیم زیر نظر رئیس قوه قضائیه انجام وظیفه مینماید و به اختصار در این آیین‌نامه سازمان نامیده میشود.
ماده 2 - همه ساله در موعد مقرر بودجه سازمان در ردیف مستقل پیش‌بینی میشود و پس از موافقت رئیس قوه قضائیه برای تصویب به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ارسال میگردد.
ماده 3 - زندان محلی است که در آن محکومانی که حکم آنان قطعی شده است با معرفی مقام‌های صلاحیتدار قضائی و قانونی برای مدت معین یا به طور دائم به منظور تحمل کیفر،با هدف حرفه‌آموزی،بازپروری و بازسازگاری نگهداری میشوند.
ماده 4 - بازداشتگاه،محل نگهداری متهمانی است که با قرار کتبی مقام‌های صلاحیتدار قضائی تا اتخاذ تصمیم نهایی به آنجا معرفی میشوند.
تبصره 1- تا هنگامی که بازداشتگاه‌های موضوع این ماده ایجاد نشده است،در زندانها، محل جداگانه‌ای طبقه‌بندیشده‌ای برای نگهداری متهمان تحت قرار در نظر گرفته میشود و نگهداری متهمان با محکومان در یک مکان ممنوع است.
تبصره 2- با اجرای طرح ساماندهی منطقه‌ای زندان‌های کشور،که از سوی سازمان تعیین و ابلاغ میشود میتوان محکومان به حبسهای کوتاه مدت تا 6 ماه را در بازداشتگاه نگهداری کرد.
ماده 5 - زندانها به زندان بسته،مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال که خود شامل مؤسسه‌های حرفه‌آموزی و کاردرمانی(اردوگاه)است،تقسیم میشوند.
تبصره- مؤسسه کیفری اعم از زندان،مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال،و سایر مؤسسه‌های تخصصی یا مراکزی است که در این آیین‌نامه،نام آنها ذکر شده است.
ماده 6 - زندان بسته،زندانی است محصور که با برجهای دیده‌بانی در پوشش داخلی و خارجی دارای حفاظت کامل باشد.
تبصره- در این نوع زندان،محکومان شبها در خوابگاههای اختصاصی یا گروهی نگهداری و روزها از برنامه‌های آموزشی و فنیحرفه‌ای و تفریحی استفاده مینمایند و در کارگاههای داخل زندان به کار گمارده میشوند.
ماده 7 - مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال مکانی است که میتواند محصور و در پوشش خارجی دارای حفاظت مناسب یا نامحصور و بدون حفاظت و مأمور انتظامی و یا در حالتی بینابین باشد که در آن محکومان به طور گروهی به کار اعزام میگردند و پس از خاتمه کار دوباره به آسایشگاههای خود بازگشت داده میشوند.
تبصره- سازمان میتواند برنامه‌های حرفه‌آموزی،آموزش و اصلاح را در مورد متهمان نیز اجراء نماید.
ماده 8 - کلیه محکومان با توجه به نوع و میزان محکومیت،پیشینه کیفری،شخصیت، اخلاق و رفتار بر اساس تصمیم شورای طبقه‌بندی،حسب مورد در زندان‌های بسته یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال نگهداری میشوند،مگر آنکه مقام قضائی صادرکننده حکم در رأی صادره محل خاصی را برای نگهداری محکوم تعیین نموده باشد.
تبصره- محکومانی که در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال مرتکب تخلف گردند با نظر شورای انضباطی به زندان بسته منتقل خواهند شد.
ماده 9 - رئیسان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال باید به شیوه‌های مقتضی طرز اخلاق و رفتار و نظم و ترتیب کار محکومان را کنترل نمایند.
تبصره- کارکنان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند،طرز رفتار و اخلاق و نظم و ترتیب کار محکومان را برابر مقررات سازمان کنترل نموده و تخلف‌های آنان را به سرعت به اطلاع رئیس مؤسسه مربوط برسانند.در این صورت رئیس مرکز ظرف مدت بیست و چهار ساعت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورای انضباطی منعکس خواهد کرد.
ماده 10 - رئیسان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند پس از ورود محکومان،آنان را با برنامه‌ریزی آموزشی و حرفه‌آموزی مؤسسه‌ها آشنا نمایند.
ماده 11 - محکومانی که در مراکز حرفه‌آموزی،اشتغال مییابند در تمامی ساعت‌های کار و حرفه‌آموزی،حق خروج از محل کار را نداشته و پس از خروج از آسایشگاه باید به طور مستقیم به محل کار رفته و به موقع نیز مراجعت نمایند.زمان ورود و خروج آنان در محل کار به دقت باید ثبت شود.
تبصره- در هر مورد که محکوم مقررات مربوط را رعایت ننماید و یا صلاحیت حرفه‌آموزی و کار در محلهای یادشده را نداشته باشد با نظر رئیس مرکز به زندان بسته اعزام گشته تا حسب مورد تصمیم نهایی از سوی شورای طبقه‌بندی و انضباطی مربوط اتخاذ گردیده و مراتب به قاضی ناظر زندان جهت اطلاع اعلام گردد.
ماده 12 - مؤسسه کاردرمانی(اردوگاه)،مرکزی است برای نگهداری متهمان و محکومان جرائم مواد مخدر و اعتیاد.
ماده 13 - محکومان بنا بر تصمیم شورای طبقه‌بندی به منظور اشتغال به کار یا حرفه‌آموزی به مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی زیر اعزام میشوند:
1-مؤسسه‌های درون زندان(این مؤسسه‌ها ممکن است در مالکیت زندان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا مؤسسه‌های خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان،مجاز به استفاده از آنان باشد).
2-مؤسسه‌های خارج از سازمان(این مؤسسه‌ها ممکن است در مالکیت سازمان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا غیر دولتی یا عام المنفعه یا مؤسسه‌های خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنها باشد).
تبصره 1- مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی با توجه به وضعیت ساختمان و کیفیت حفاظت آنها به پیشنهاد رئیس مؤسسه و تشخیص رئیس سازمان میتوانند به عنوان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال تلقی گردند.
تبصره 2- مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی خارج از سازمان باید دستکم واجد محلهای کافی،جهت نمازخانه،کتابخانه،وسائل ارتباط جمعی،خوابگاه،غذاخوری،محلی برای ملاقات محکومان و سایر زمینه‌های تفریحات سالم باشند.
ماده 14 - مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی مؤسسه‌هایی هستند که در آنجا متهمان و محکومان قبل و بعد،یا ضمن اجرای مجازات یا مستقل از آن تا رفع حالتی که آنها را در آینده در مظان ارتکاب جرم قرار میدهد،به حکم یا قرار کتبی مراجع قضائی نگهداری میشوند.
ماده 15 - مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی،خدماتی و نظائر آن مؤسسه‌هایی هستند که تحت نظارت سازمان با امکانات لازم از راه سرمایه‌گذاری دولت یا مشارکت بخش خصوصی و تعاونی به منظور اشتغال و آموزش فنیحرفه‌ای و نیل به خودکفایی با هدف بازپروری محکومان تأسیس میشوند.
تبصره- دستورالعمل ویژه این بخش با نظر حوزه معاونت امور اشتغال،خودکفایی و حرفه‌آموزی تهیه و پس از تأیید رئیس سازمان ابلاغ خواهد شد.
ماده 16 - اداره‌های مراقبت بعد از خروج،مراکزی هستند که حمایت محکومان آزادشده و واجد شرایط را بر عهده میگیرند.
ماده 17 - کانون اصلاح و تربیت مرکزی است که اطفال و نوجوانان بزهکار کمتر از 18 سال تمام در آنجا برای اصلاح،تربیت و آموزش نگهداری میشوند.
فصل دوم‌وظائف سازمان و مسؤولان ادارهکننده و ناظر زندان، بازداشتگاهها،مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و سایر مراکز وابسته به سازمان
ماده 18 - وظائف سازمان به شرح زیر میباشد:
الف‌نگهداری متهمان تحت قرار و محکومان به حبس،بنا بر دستور کتبی مقام‌های قضائی و به موجب مقررات و قوانین مربوط؛
ب‌اداره کلیه امور زندانها،مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،بازداشتگاهها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی کشور و مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛
ج‌ایجاد مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،زندانها،بازداشتگاهها و مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه‌های لازم برای نگهداری،بازپروری،حرفه‌آموزی و اشتغال به کار متهمان و محکومان؛
دانجام تحقیقات و پژوهشهای نوین کیفرشناسانه به منظور بهبود شیوه‌ها و خدمات زندانبانی؛
هتعیین خط مشی،اداره و نظارت بر اجرای کلیه امور مربوط به زندانها و مؤسسه‌ها و مراکز وابسته به آن؛
وتهیه پیش‌نویس قوانین و مقررات مورد نیاز و پیشنهاد آن به مراجع صلاحیتدار؛
زایجاد امکانات و تسهیلات لازم و مناسب به منظور تصدی امور بازپروری نظیر اصلاح، ارشاد،آموزش و بازسازگاری محکومان؛
ح‌انجام خدمات مشاوره‌ای و نیز کمک و مساعدت به منظور حل مشکلات محکومان و خانواده آنان؛
طجذب هرگونه کمک از قبیل کمکهای مردمی،مؤسسه‌های خیریه،برنامه‌ریزی در جهت به کارگیری صحیح این‌گونه کمکها با هدف بهبود امور زندانها و مساعدت به محکومان و یا خانواده آنان؛
یسیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلیه امور مربوط به،اشتغال و حرفه‌آموزی محکومان و خودکفایی مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،زندانها و مؤسسه‌های وابسته؛
کتهیه آمار و اطلاعات مورد نیاز از محکومان و متهمان تحت نظارت به روشهای علمی به منظور استفاده در امور اجرائی،سیاستگذاریها و مطالعات کیفرشناسانه و انتشار آنها به صورت سالنامهی آماری کیفری؛
ل‌تهیه و پیشنهاد اسامی محکومان واجد شرایط آزادی مشروط و ارائه آن به قاضیان ناظر زندان؛
م‌تهیه و پیشنهاد اسامی محکومان واجد شرایط عفو و ارائه آن به هیأت عفو؛
ن‌برنامه‌ریزی برای مراقبت بعد از خروج محکومان با همکاری دستگاههای مربوط؛
ص‌آموزش کارکنان همسو با موازین کیفرشناسی نوین و سیاستهای توسعه قضائی قوه قضائیه.
ماده 19 - سازمان میتواند با ایجاد تشکیلات مناسب نسبت به انجام تحقیقات و مطالعات علمی کیفرشناسانه لازم رأسا اقدام نماید.
تبصره 1- کلیه پژوهشهای سازمان باید همساز با مبانی نوین کیفرشناسی بوده،نتیجه آن برای سازمان و بهینه‌سازی اداره امور،کاربرد عملی داشته باشد.
تبصره 2- منظور از کیفرشناسی نوین،مطالعه،تحقیق،ارزیابی و بررسی روشهای علمی اجرائی است که به فایده‌مندی فردی و اجتماعی شیوه‌های اجرای کیفرها،میپردازد.
ماده 20 - استانداردهای مورد نیاز در مورد تشکیلات اعم از تعداد کارمندان،مربیان تربیتی،مأموران انتظامی و مربیان مذهبی و متخصصان در زندانها و مؤسسه‌ها و مراکز وابسته به سازمان به تناسب موقعیت و احتیاجهای محل و آمار شناور محکومان توسط سازمان تعیین و به تصویب سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خواهد رسید.
ماده 21 - در هر مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال،زندان،بازداشتگاه و یا سایر مراکز وابسته به سازمان در صورت ضرورت،واحد آمار و رایانه تشکیل میگردد تا کلیه آمار مورد نیاز را ثبت نماید.
تبصره- مسؤول واحد یادشده موظف است اطلاعات جمع‌آوری شده را بنا بر دستورالعملهای صادرشده تهیه و به مقام مافوق ارائه نماید.
ماده 22 - تأسیس،احداث و اداره کلیه مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،زندانها،بازداشتگاهها و سایر مؤسسه‌ها و مراکز وابسته به سازمان و نیز تغییر محل آنها به طور انحصاری در اختیار سازمان میباشد.مراجع قضائی،اجرائی،اطلاعاتی،نظامی و انتظامی از داشتن زندان و بازداشتگاه‌های اختصاصی ممنوع میباشند.
تبصره- بازداشتگاه‌های انضباطی نیروهای مسلح از شمول این آیین‌نامه خارج است.
ماده 23 - انتظامات و حفاظت فیزیکی از مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،زندانها و بازداشتگاهها و سایر مراکز وابسته به عهده سازمان است که توسط یگان انتظامی و نیروهای انتظامی تحت امر اعمال خواهد شد.
تبصره- نیروهای یاد شده تحت امر رئیس سازمان بوده و وی میتواند اختیارات خود را رأسا اعمال نموده یا با تفویض به معاون انتظامی سازمان،به مدیران کل استانها و رئیسان زندانها واگذار نماید.
ماده 24 - وظائف رئیسان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،زندانها،بازداشتگاهها،مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه‌ها و مراکز وابسته به سازمان عبارت است از:
الف‌اجرای قوانین،مقررات و آیین‌نامه‌های وضع شده؛
ب‌اجرای تصمیم‌های شورای طبقه‌بندی با رعایت مقررات مربوط؛
ج‌محافظت و مراقبت کامل از زندانها مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال محکومان و متهمان به وسیله عوامل در اختیار و پیش‌بینی تمهیدهای لازم برای جلوگیری از فرار آنان و همچنین مراقبت در نحوه رفتار مأموران با محکومان و متهمان؛
دآموزش توجیهی،هدایت و نظارت بر یگان حفاظت زندان و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال؛
هبرنامه‌ریزی و اهتمام و اقدام در جهت تهذیب،اصلاح و تربیت محکومان و نیز تأمین بهداشت،تغذیه،تربیت‌بدنی و تفریح‌های سالم آنان در محیط زندان یا مراکز وابسته؛
واجرای برنامه‌های آموزش حرفه‌ای،فنی،کشاورزی،خدماتی،علمی و مذهبی با همکاری سازمانهای مربوط؛
زاعمال نظارت و بازرسی مداوم و کسب اطلاعات لازم از وضعیت عمومی و فردی محکومان و متهمان و رسیدگی مقدماتی به تقاضای آنان و اعلام به مقام‌های مسؤول؛
ح‌همکاری و مساعدت در اجرای برنامه‌های انجمن حمایت از زندانیان،ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه،مراکز مراقبت بعد از خروج و مؤسسه‌های صنعتی کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛
طمراقبت در اجرای برنامه روزانه و دو نوبت سرشماری از محکومان و متهمان و گزارش اتفاقها و آمار روزانه به مقام‌های بالاتر برابر دستورالعملهای صادرشده؛
یگزارش نتایج حاصله از اجرای برنامه‌های محوله به مقام‌های بالاتر برابر دستورالعملهای صادرشده؛
کتهیه برنامه و بودجه سالیانه واحد تحت سرپرستی و ارائه آن به مدیر کل استان؛
ل‌انجام سایر وظائف پیش‌بینی شده در این آیین‌نامه.
ماده 25 - رئیس زندان یا مراکز وابسته شخصا و در غیاب وی مسؤول مربوط به محض اطلاع از وقوع حادثه باید در محل حاضر شده،ضمن اتخاذ تدابیر لازم و عاجل برای برقراری نظم و آرامش،در صورت لزوم مراتب را در اسرع وقت به مقام‌های بالاتر گزارش نماید رونوشت آن نیز برای دادستان یا قاضی ناظر زندان ارسال میگردد.
ماده 26 - حفاظت از زندانها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،استقرار نظم و تأمین امنیت آنها با استفاده از طرحها،عوامل و موانع حفاظت فیزیکی و برخورد مناسب و مقابله لازم با هرگونه اخلال نظم،اغتشاش،شورش و اقدامهای مخّل امنیت مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال به وسیل یگان حفاظت تحت نظارت و هدایت رئیس مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان انجام میگیرد.
ماده 27 - مدیران و رئیسان زندانها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند فهرست متهمان تحت قرار در زندان تحت مدیریت خویش را که حداکثر یک ماه از تاریخ صدور قرار آنان سپری شده،هر ماه تهیه کرده و به منظور تعیین تکلیف نهایی در اختیار مراجع قضائی مربوط قرار دهند.
ماده 28 - معاون زندان بر حسب وظیفه و عنوان اختصاصی(هریک از معاونتها)و بر اساس درجه زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال در انجام تکالیف مقرر با زندان همکاری و معاضدت نموده و دستورهای قانونی او را به مورد اجراء میگذارد و در غیاب رئیس یکی از معاونان به پیشنهاد وی و تصویب مدیر کل استان مسؤولیت امور را بر عهده خواهد داشت.
ماده 29 - وظائف فرمانده قرارگاه زندان به شرح زیر است:
1-نظارت بر امور حفاظت فیزیکی زندان و تأیید لوحه نگهبانی،گشت و کنترل و تأیید لوحه پاسداری؛
2-نظارت بر حضوروغیاب پرسنل انتظامی زندان و اقدام لازم در این خصوص؛
3-بازدید و بررسی وضع ظاهری کارکنان حاضر به خدمت در هنگام برگزاری مراسم صبحگاه و انجام وظیفه و ارائه آموزشها و تذکرات ضروری به آنها؛
4-نظارت در تمرین پرسنل نسبت به طرحهای دفاعی و امنیتی زندان با پرسنل؛
5-بازدید از اماکن زندان و اسلحه و مهمات و تجهیزات و نظارت بر امر نظافت و نگهداری آنها؛
6-نظارت بر نحوه اعزام و انتقال زندانیان به مراجع قضائی و دیگر مراجع؛
7-نظارت،بررسی،هدایت و راهنمایی مسؤول نگهبانی و افسر آموزش و یگان عملیات و سایر عوامل کشیک و گشت در انجام وظائف محوله؛
8-ابلاغ دستورات مقامات مافوق و بخشنامه‌های اداری و انتظامی به مأمورین مربوط و نظارت بر حسن اجرای آنها؛
9-عهده‌دار شدن امور در غیاب مسؤول امور انتظامی؛
10-تدوین،ارائه و پیشنهاد طرحها و دستورالعملهای لازم در زمینه هریک از موارد فوق در جهت بهبود امور جاری و تسهیل و تسریع کار برابر مقررات؛
11-جلوگیری از وقوع هرگونه بینظمی و نظارت بر تحقیقات اولیه و تشکیل پرونده و اعزام متهم یا متهمین به مراجع قضائی در وقت قانونی؛
12-ارائه گزارش لازم از وقایع اتفاقیه به مقام مافوق؛
13-انجام سایر امور محوله طبق دستور.
ماده 30 - وظائف افسر نگهبان عبارت است از:
1-حضور به موقع در محل خدمت و مطالعه مندرجات 24 ساعت گذشته دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه به منظور پیگیری و اجرای دستورهای صادره از سوی مقام مافوق و اطلاع از وقایع مربوط؛
2-کنترل عوامل نگهبانی،نظارت بر تحویل اسلحه و مهمات به آنان،تطبیق نام آنان با لوحه نگهبانی،اعلام پرسنل غایب به مقام مافوق و ثبت اسامی و مأمورین حاضر در دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه؛
3-نظارت بر امور کمک افسر نگهبان مبنی بر اعزام به موقع عوامل نگهبانی به محل مأموریت؛
4-تحویل و تحول امور نگهبانی با توجه به وقعات روز قبل؛
5-تنظیم و ثبت وقعات و گزارشهای نهایی به صورت صحیح و بدون خطخوردگی و تراشیدگی و الحاق برابر دستورالعملهای صادره؛
6-رسیدگی به پرونده‌های متشکله باقیمانده از نگهبانی قبل جهت تکمیل و به جریان انداختن و آماده نمودن آنها برای ارسال به مراجع قضائی؛
7-نظارت بر انجام وظیفه مأمورین اطلاعات درب ورودی و راهنمایی مراجعهکنندگان و نگهداری اشیاء ممنوعه ارباب‌رجوع؛
8-بازدید از عوامل نگهبانی و اماکن انتظامی در طول مدت خدمت؛
9-تقدیم گزارش از وضعیت حفاظت فیزیکی زندان در زمینه مشکلات،نواقص،ایرادات و نارساییها به فرمانده انتظامی در مدت نگهبانی؛
10-نظارت بر امور محوله داخلی بین پوسته دوم زندان مانند نظافت کلیه اماکن انتظامی، اطمینان از عدم وجود اشکال در ساختمان و تأسیسات؛
11-تعیین افراد جیره‌بگیر،امور رفاهی مأمورینی که به طور شبانه‌روزی در زندان به سر میبرند،وضعیت ظاهری و شؤونات اسلامی،رعایت موارد انضباطی و جلوگیری از حرکات یا اعمال سوء مأمورین و نظارت بر اجرای برنامه‌های دسته‌جمعی از جمله نماز جماعت،سخنرانی و اجرای دستورات انضباطی و تنبیهی در مورد هریک از کارکنان و ارائه گزارش نواقص،معایب مشهود در هر مورد به مقام بالاتر؛
12-اجرای مراسم صبحگاه و شامگاه؛
13-اعمال نظارت لازم بر بازرسی بدنی از زندانیان،ملاقاتکنندگان و بازرسی دقیق وسائط نقلیه و سایر تجهیزات در هنگام ورود و خروج از زندان بدون استثناء؛
14-هدایت و نظارت کمک نگهبان در انجام وظائف و امور محوله؛
«15-ارائه گزارش سوانح و حوادث غیر مترقبه حادث شده به مقام مافوق در اسرع وقت؛
16-اجرای کامل مقررات و آیین‌نامه‌های مربوطه و نظارت کامل در حسن جریان امور انتظامی و سرکشی و بازدید مرتب از اماکن مختلف پستی و ارتباط آنان با یکدیگر و به طور کلی برقراری نظم و آرامش در محدوده فیزیکی تحت مسؤولیت و اعمال مراقبت دائم در مورد جلوگیری از ورود هرگونه سلاح سردوگرم به زندان؛
17-آمارگیری از کارکنان تحت امر به منظور آگاهی بر تعداد کارکنان موجود،غایب،در حال مرخصی،بیمار،فراری،منتسب و غیره و تنظیم آمار لازم و درج آن در دفتر نگهبانی؛
18-انجام سایر امور محوله طبق دستور.
ماده 31 - مسؤول بازدید و کنترل ورود و خروج افراد و وسائل موظف است علاوه بر امور محوله،اقدامات زیر را انجام دهد:
1-بازرسی دقیق از وسائط نقلیه و اشیایی که به هر نحو به زندان وارد و یا خارج میشوند و جلوگیری از ورود و خروج اشیای ممنوعه؛
2-بازرسی بدنی از زندانیان و مراجعین به هنگام ورود یا خروج از زندان و جلوگیری از ورود و خروج اشیاء ممنوعه؛
3-اجرای مقررات مربوط به ورود اشخاص به زندان؛
4-تنظیم و ثبت دفتر ورود و خروج به زندان؛
5-ارائه گزارش موارد تخلفات زندانی و ارباب‌رجوع و معرفی آنان به مسؤول مربوط؛
6-کنترل ورود و خروج خودروها از حیث ثبت تاریخ و ساعت و شماره خودرو با نام راننده مربوط و گرفتن کارت شناسایی معتبر از راننده و در مواقع ضروری گرفتن کارت ماشین.
ماده 32 - وظائف سایر مسؤولین و کارکنان در زندانها،بازداشتگاهها،مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسات و مراکز وابسته بر اساس شرح وظائف پست سازمانی مصوب خواهد بود.
ماده 33 - ترک نگهبانی،صحبت کردن در موقع نگهبانی،خوابیدن و نشستن و خارج شدن از محوطه پاسگاه،غذا خوردن،استعمال دخانیات،انجام حرکاتی که باعث انصراف خاطر آنان از خدمت و مراقبت از زندانیان در تکالیف مقرره آنان شود ممنوع میباشد.نگهبانان باید طبق آیین‌نامه داخلی همیشه مجهز و ملبس به لباس رسمی و تمیز و مرتب بوده،مواقعی که در داخل زندانها مأموریت داشته باشند بدون اسلحه انجام وظیفه نمایند.اسلحه،مهمات و تجهیزات زندان باید در پوشش خارج بند در جای امن و مستحکم نگهداری شود.هنگامی که نگهبانان،زندانی را طبق دستور رسمی و کتبی مقامات صلاحیتدار قانونی برای محاکمه یا بازپرسی یا انتقال به زندان یا محل دیگر از زندان خارج مینمایند باید مسلح باشند و در طول راه حق توقف و مذاکره و حرف زدن با متهم و دیگران را ندارند و مکلفند زندانی را برابر مقررات مربوط تحت مراقبت کامل از جای خلوت مستقیما به مرجع احضارکننده بدرقه نموده پس از انجام کار او را بلافاصله و به همان نحو مستقیما به زندان عودت داده به افسر نگهبان خارج تحویل نمایند.نگهبانان به هنگام نگهبانی،بدرقه و حفاظت زندانیان از اداری احترامات معاف خواهند بود.اگر زندانی مبادرت به فرار نماید نگهبان موظف است ضمن استمداد از اطرافیان با تمام توان او را تعقیب نموده و چنانچه با به کار بردن تلاشهای ممکن موفق به دستگیری او نشود سه مرتبه با صدای بلند و رسا ایست داده،هرگاه باز هم توقف ننمود،با رعایت اطراف و جوانب و توجه به اینکه باعث قتل یا جرح کسی نگردد با استفاده از اسلحه و خالی کردن تیر هوایی و در مقام ناچاری با نشانه‌گیری ساق پای زندانی از فرار او جلوگیری نماید.هرگاه نگهبان بدون اجازه رسمی و کتبی مقامات مربوط از بازداشت هر زندانی،اطلاعی به خارج از زندان داده یا اطلاعات و پیام‌ها و نوشته‌ها یا اجناس و اشیائی از طرف زندانیان به خارج برساند یا از خارج برای آنان بیاورد به نسبت اهمیت تخلف تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.نگهبان در مواقعی که خلافی از یک نفر زندانی مشاهده نماید بدون اینکه حق داشته باشد او را مجازات یا حتی ملامت کند بایستی مراتب را با ذکر جزئیات امر کتبا به افسر نگهبان گزارش دهد چنانچه در مقام رسیدگی،خلاف گزارش وی ثابت شود مؤاخذه خواهد شد.
تبصره- تخلف از مقررات ماده فوق علاوه بر تعقیب قانونی موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
ماده 34 - در هر زندان مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا با توجه به نوع آن به تعداد کافی پست سازمانی جهت انجام امور مربوط در نظر گرفته خواهد شد.شرح وظائف هریک از مشاغل توسط مسؤولان مربوط در ستاد مرکزی تصویب و به مسؤولان زندانها،مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و جهت ابلاغ به متصدیان مشاغل ابلاغ خواهد شد.
تبصره- مسؤول هر واحد موظف است شرح وظائف مشاغل تحت سرپرستی خویش را مطالعه و به متصدیان مشاغل ابلاغ نماید.افزون بر آن ضمن ارائه آموزشهای لازم به کارکنان برای اجرای شرح وظائف یک نسخه از شرح وظائف هر فرد را در محل کار وی و در جایی که توسط مراجعان به راحتی دیده میشود نصب نماید.
ماده 35 - وظائف سایر مسؤولان و کارکنان سازمان و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال، بازداشتگاهها،مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه‌ها و مراکز وابسته بر اساس شرح وظائف پست سازمانی مصوب،خواهد بود.
تبصره 1- مسؤولان پست‌های مصوب با توجه به امکانات و نیروی انسانی بر اساس تخصص‌های مربوط به پست مورد تصدی منصوب خواهند شد.رئیس سازمان به منظور پیاده شدن راهبرد توسعه قضائی،اصل تخصص‌گرایی را در انتصاب‌ها ملاک قرار خواهد داد.
تبصره 2- کلیه مسؤولان بازرسی سازمان خواه در ستاد و خواه در استانها باید از میان حقوقدانان مسلط به حقوق زندانیان انتخاب شوند.
تبصره 3- به منظور فراهم شدن زمینه‌های نهادینه‌سازی سیاستهای نوین کیفری و فایده‌مندسازی شیوه‌های اجرای کیفر سلب آزادی،ترجیحا رئیسان مراکز آموزشی و پژوهشی سازمان و مسؤولان واحدهای آموزش و پژوهش این مراکز از میان متخصصان کیفرشناسی انتخاب خواهند شد.
ماده 36 - رئیس دفتر زندان مکلف است در حسن جریان کلیه امور مربوط به دبیرخانه و یا بایگانی و تقویم و ابلاغ و اجرای احکام،نظارت کامل داشته و مراقبت نماید تا کارهای جاری بدون وقفه و تأخیر و به موقع انجام شده،پاسخ نامه‌های رسیده در اسرع وقت تهیه و به مقصد ارسال شود.کلیه نامه‌ها و احکام و قرارهای رسیده در دفاتر مربوط ثبت،پس از ابلاغ به محکومان و اجرای مفاد آن در پرونده مربوط به هر محکوم درج و بایگانی گردد.بدیهی است نتیجه اجرای حکم را به مرجع قضائی مربوط ارسال خواهد نمود.دفاتر داخلی مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان عبارتند از:
دفتر نامه‌ها و احکام و قرارها،دفتر ثبت اسامی محکومان،دفتر حضوروغیاب محکومان،دفتر ثبت تقویم و احتساب محکومیت‌ها با تعیین تاریخ دقیق آزادی محکومان،دفتر ثبت اسامی محکومان پیشینه‌دار،دفتر ثبت احضاریه،دفتر آزادی محکومان،دفتر ورود و خروج محکومان، دفتر ملاقات.
تبصره- نظارت کامل در اجرای محکومیتهای حبس بدل از جزای نقدی محکومان نیز در زندانها یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،از وظائف ذاتی مسؤول اجرای احکام هر مؤسسه یا زندان که زیر نظر مسؤول مربوط انجام میشود،است.
ماده 37 - مسؤول شعبه اموال و انبار که صاحب جمع اموال مؤسسه یا زندان شناخته میشود مکلف است طبق مقررات آیین‌نامه مربوط در محافظت و نگهداری اثاثیه و اموال دولتی و لوازم و اشیاء و اسناد متعلق به محکومان مراقبت و اهتمام شایسته به عمل آورده و وظائف مشروح زیر را انجام دهد:
-پیش‌بینی و اقدام به موقع و لازم در تهیه و تدارک اثاثیه و ملزومات و ما یحتاج داخل مؤسسه یا زندان از قبیل لباس و پوشاک مأموران و محکومان،تأمین احتیاجهای مربوط به سوخت و روشنایی و استحمام و نظافت و بهداشت محکومان و مکانهای زندان و هرگونه ضرورت‌های دیگر؛
-جلوگیری از تفریط و تضییع و حیف‌ومیل اموال و اثاثیه دولتی و لوازم شخصی محکومان و اشیائی که به طور امانت میسپارند؛
-تهیه و تنظیم دفاتر مربوط به ثبت نامه‌های اداری؛
-وصول و تحویل اموال و لوازم و اشیاء دولتی،نوشت‌افزار اداری،البسه دولتی محکومان و مأموران مؤسسه یا زندان؛
-ثبت اموال و اثاثیه دولتی بنا بر نمونه رسمی و منطبق با مقررات آیین‌نامه اموال دولتی؛
-ثبت درخواستهای مربوط به تهیه اشیاء و لوازم مورد احتیاج؛
-ثبت البسه و لوازم شخصی و اسناد عادی و قیمتی محکومان و هر چیزی که محکوم موقع ورود به مؤسسه یا زندان با خود دارد در دفاتر مربوط؛
-تفکیک و نگهداری کیسه‌های محتوی لباس و اشیاء محکومان به ترتیب شماره ردیف (لباس و لوازم شخصی هر محکوم به محض ورود او به مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان باید به وسیله متصدی انبار تنظیف و ضدعفونی شده در کیسه مخصوص با ذکر شماره در برگ صورتمجلس تنظیمی تحویل و تحول که یک نسخه آن با قبض انبار به محکوم تسلیم میشود لفاف شده و در حفظ و حراست آن از گزند موش و بید و آفات دیگر دقت و مراقبت کافی به عمل میآید)؛
-تنظیم اسناد و درخواست رسمی برای تهیه و تدارک اجناس مورد لزوم و امضاء و گزارش رئیس مؤسسه یا زندان و مقام‌های مالی مربوط؛
-مراقبت در نظافت و حفاظت کامل اموال دولتی و امکانات محکومان؛
دقت و مراقبت کافی در تحویل صحیح و سالم امانت‌های محکومان به هنگام آزادی یا انتقال آنان و ارسال صورتمجلس تنظیمی با امضاء محکوم به دفتر مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان.
ماده 38 - اداره‌ها و واحدهای مددکاری و خدمات اجتماعی در جهت شناخت شخصیت محکومان و کشف و حل معضلات و مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی آنان با کسب نظر روانشناس،تحقیقات و اقدام لازم را نموده،یک نسخه از تحقیقات را جهت ضبط در پرونده شخصیت محکوم به رئیس زندان و نسخه دیگر را جهت اقدام لازم به اداره متبوع خود تسلیم مینماید.مددکاران باید با ابراز شفقت و جلب اعتماد محکوم برای بازگشت آنان به زندگی عادی و سالم اجتماعی اقدام و اهتمام لازم به عمل آورند.
تبصره- مدیران کل استانها مکلفند هر سال بودجه‌ای را ترجیحا با جلب کمکهای مردمی و مؤسسه‌های خیریه به منظور زندان‌زدایی و به صورت تنخواه در اختیار واحدهای مددکاری هر ندامتگاه قرار دهند.واحدهای مددکاری،ضمن تلاش برای جلب رضایت شاکی، بدهیهای مالی تا سقف دو میلیون ریال را از بودجه در اختیار پرداخت نموده،تا بدین‌وسیله موجبات جلب رضایت شاکیان و آزادی محکومان مالی یا بهره‌مندی آنان از آزادی مشروط را فراهم کنند.
ماده 39 - از تاریخ تصویب این آیین‌نامه واحدهای فرهنگیتربیتی زندانها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال به«واحد بازپروری»تغییر نام مییابند.مسؤولان واحدهای بازپروری مکلفند کلیه اقدام‌ها،فعالیت‌ها،برنامه‌ها و امکانات مادی و معنوی واحد خود را به سوی بازپروری و بازسازگاری محکومان هدفمند سازند به نحوی که نتیجهی اقدامهای آنان کاهش ماهانه و سالانه میزان تکرار بزه و افزایش میزان خروجی محکومان باشد.
افزون بر وظائف مقرر در پست‌های مصوب،مسؤولان واحدهای بازپروری موظفند:
1-برای کلیه فعالیتهای خود به منظور بازپروری برنامه‌ریزی نموده،ضمن تعریف و تعیین اهداف عینی و اختصاصی خود،همسو با بازپروری نسبت به تدابیری که مؤثر در اصلاح، بازپروری و بازسازگاری محکومان به جامعه و نیز کاهش میزان بازگشت محکومان به زندان است اقدام نمایند.
2-کلیه برنامه‌ها و اقدامهای بازپرورانه واحدهای خود را با محیط زندان یا مراکز محل خدمت، شرایط اقلیمی،فرهنگی و بومی و ویژگیهای مردم‌شناسانهی محکومان همساز و همگرا گردانند.
3-آثار برنامه‌ها و فعالیتهای اجراء شده واحد خود بر محکومان و تأثیر پیشرفت آن بر کاهش میزان تکرار بزه را مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قرار دهند و ضمن اصلاح،تعدیل یا حذف برنامه‌های نامناسب برنامه‌های نوین بازپرورانه جایگزین آن نموده،گزارشهای ماهانه و سالانه خود را به رئیس زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال محل خدمت و شورای طبقه‌بندی به منظور اتخاذ تصمیم‌های بهتر و مناسب‌تر ارسال نمایند.
تبصره- گزارشهای سالانه یادشده هر سال توسط مدیران کل استان‌های مربوط به منظور بهینه‌سازی تصمیم‌گیریها و برنامه‌ریزیها به معاونت بازپروری سازمان تسلیم خواهند شد.
معاونت یادشده مکلف به مطالعه کارشناسانه،برنامه‌ریزی و ابلاغ برنامه‌های بهینه ساخته، به واحدهای بازپروری میباشد.
ماده 40 - روانشناسان زندان و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند با همکاری مددکاران و بخش معاونت بازپروری و ملاحظه پرونده شخصیتی محکومان ضمن بررسی ناسازگاری و ناهنجاریهای روانی آنان مراتب را به شورای طبقه‌بندی اعلام و اقدام لازم را برای ایجاد سازگاری و در صورت لزوم درمان آنان به عمل آورند.
ماده 41 - مسؤول بهداری مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان موظف است با همکاری متخصصان مربوط چون روانپزشک،پزشک و یا روانشناس نسبت به بستری کردن بیماران روانی به منظور معالجه آنان اقدام نموده در صورتی که بیماری افراد یادشده منجر به جنون یا اختلال مشاعر تشخیص داده شود مراتب را در اسرع وقت به وسیله رئیس مؤسسه یا زندان به پزشکی قانونی جهت اعلام نظر و اطلاع به مقام‌های قضائی گزارش نموده و در صورت نیاز برای انتقال و معالجه آنان در یک مؤسسه درمانی و تأمینی تدابیر شایسته قانونی را اتخاذ نماید.
ماده 42 - مربیان زندانها،مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،صنعتی،کشاورزی و خدماتی موظفند ضمن اجرای دستورهایی که از طرف رئیس مؤسسه به آنان ابلاغ میشود،در روز دستکم دوبار صبح و عصر از محکومان و متهمان سرشماری و حضور و غیاب به عمل آورده و ضمن گشت،افراد مشغول به کار را تحت نظر گرفته و از هرگونه تماس آنان با افراد خارج و یا خروجشان از محوطه مؤسسه یا فرار آنان جلوگیری کنند و در صورت بروز حادثه یا مشاهده هرگونه تخلف،فوری بنا بر مقررات این آیین‌نامه اقدام نموده،مراتب را به رئیس زندان یا مراکز مربوط گزارش نمایند.
تبصره 1- شرح وظائف مربیان بر اساس ویژگیهای مؤسسه یا زندان محل خدمت و متناسب با آن،متفاوت خواهد بود و شورای برنامه‌ریزی سازمان مکلف است در تعریف شرح وظائف مربیان تفاوت‌های مؤسسه‌ای را رعایت کند.
تبصره 2- اعزام و بدرقه محکومان و متهمان به وسیله نیروهای مربی ممنوع است.در موارد اضطراری یا در مورد محکومان و متهمان زن،این امر به همراهی دیگر ضابطان انجام خواهد شد.
ماده 43 - متهمان و محکومان در طول اقامت در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان و« یا مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی و یا اقامت در مؤسسه‌های اقدامات تأمینی و تربیتی از حیث تحولات حاصله در ویژگیهای اخلاقی و مذهبی و تشخیص سلامت بدنی و روحی تحت مراقبت و بررسی متخصصان زندان یا مؤسسه مربوط قرار خواهند داشت.
تبصره- اقدامهای مقرر در این ماده در بازداشتگاهها نیز اعمال خواهد شد.
ماده 44 - به منظور توسعه و ترویج مبانی و موازین حقوق شهروندی در زندانها، بازداشتگاهها و مؤسسه‌های تحت نظر سازمان،رعایت موازین حقوق اسلامی و انسانی،تسهیل روند زندان‌زدایی و بازسازگاری محکومان با جامعه،دفتری به نام«دفتر حمایت از حقوق شهروندی زندانیان»زیر نظر سازمان و با تعداد لازم کارشناس،تشکیل میشود.
وظائف این دفتر به شرح زیر است:
1-مطالعه،بررسی و پیگیری موارد نقض حقوق شهروندی در زندانها،بازداشتگاهها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و اعلام آن به رئیس سازمان؛
2-مطالعه پرونده‌های قضائی افراد تحت قرار و تذکر گذشت موعدهای قانونی به قاضیان ناظر و مقام‌های قضائی مربوط؛
3-تهیه کتابچه‌ای در مورد حقوق و تکالیف قانونی محکومان و متهمان و تفهیم ماهانه این حقوق و تکالیف به افراد تازه‌وارد؛
4-همکاری مستمر و نظام‌مند با هیأت نظارت بر اجرای قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی،ستاد حقوق بشر قوه قضائیه و سایر نهادهای حقوق بشری پس از هماهنگی رئیس سازمان؛
5-نظارت بر حسن اجرای این آیین‌نامه و سایر اموری که به این دفتر به موجب قانون ارجاع میشود.
تبصره 1- مسؤول دفتر،از میان حقوقدانان آگاه به موازین حقوق شهروندی توسط رئیس سازمان انتخاب میشود.
تبصره 2- مسؤول دفتر موظف است از وضعیت حقوق شهروندی مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانها به طور ماهیانه به رئیس سازمان گزارش دهد.
تبصره 3- گزارش سالیانه حقوق شهروندی سازمان به وسیله مسؤول دفتر تهیه گشته از طریق رئیس سازمان تسلیم رئیس قوه قضائیه خواهد شد.
تبصره 4- در کلیه اداره‌های کل استانی واحد حمایت از حقوق شهروندی زندانیان تأسیس خواهد شد.
ماده 45 - افزون بر نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مربوط به زندانها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و سایر وظائفی که به موجب دیگر مقررات بر عهده قاضیان ناظر زندان گذارده شده است،وظائف آنان با رعایت مقررات این آیین‌نامه عبارت است از:
1-اعمال نظارت بر امور محکومان از حیث پیشبرد اهداف بازپرورانه و اتخاذ تدابیر مناسب به منظور فردیسازی هرچه بیشتر کیفرها؛
2-شرکت در شورای طبقه‌بندی،ملاحظه پرونده شخصیت محکوم و اتخاذ تصمیم در مورد شیوه اعمال کیفر؛
3-اعلام تخلف‌های آیین‌نامه‌ای و قانونی محکومان و متهمان به مراجع قضائی مربوط،در مواردی که متضمن جرم باشد؛
4-صدور مجوز به منظور ملاقات نمایندگان سیاسی و کنسولی اتباع خارجی که در حال تحمل کیفر یا بازداشت‌اند؛
5-اعطاء مرخصی به محکومان با ملاحظه پیشرفت‌های بازپرورانه و مقررات آیین‌نامه؛
6-مطالعه پرونده افراد تحت قرار بازداشت موقت یا کسب اطلاع از پرونده آنان به وسیله دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان یا طرق دیگر و اعلام مراتب گذشت مدت‌های قانونی موضوع بند ط ماده 3 قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب(مصوب 1381/7/28)صرفا جهت اطلاع به مراجع یادشده؛
7-صدور مجوز قانونی به منظور ملاقات وکیلان و مشاوران حقوقی با موکلان خود؛
8-برگزاری جلسه‌های هفتگی پرسش و پاسخ با محکومان یا متهمان به منظور حل مشکلات قانونی برآمده از نحوه اجرای کیفرها و پاسخگویی به مشکلات حقوقی آنان؛
ماده 46 - در هر زندان،مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال،یا مؤسسه صنعتی،کشاورزی و خدماتی هریک ماه یک بار کمیسیونی با مسؤولیت رئیس زندان،مؤسسه و یا نماینده وی و با شرکت متخصصان روانشناسی،مددکاری،فرهنگی،تربیتی و در صورت لزوم کارشناس صلاحیتدار دیگر تشکیل و خلاصه دیدگاههای کمیسیون یادشده نسبت به محکوم در پرونده شخصیت او منعکس و رونوشت نظر کمیسیون برای قاضی ناظر زندان ارسال میگردد.
بخش دوم:مقررات عمومی
فصل نخست‌پذیرش،تشخیص و طبقه‌بندی
ماده 47 - واحد پذیرش و تشخیص،محلی است برای پذیرش،بررسی و شناخت شخصیت محکومان و متهمان که زیر نظر مسؤول مربوط انجام وظیفه مینماید.
ماده 48 - پذیرش از هنگامی آغاز میگردد که متهم یا محکوم به موجب برگ رسمی به امضاء و مهر مقام قضائی صادرکننده قرار یا حکم،متضمن مشخصات کامل متهم یا محکوم (شهرت‌نام‌نام پدرسن‌شماره شناسنامه‌شماره ملیکد پستیشغل‌نوع جرم و اتهام یا محکومیت‌نوع و میزان مجازات‌شماره قرار یا حکم‌تاریخ شروع بازداشت)وسیله مأمور شناخته‌شده قبلی که باید کارت شناسایی رسمی ملصق به عکس خود را ارائه دهد به مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،بازداشتگاه،زندان یا سایر مراکز وابسته تحویل میگردد.
تبصره 1- عدم ذکر نام و نام خانوادگی،نام پدر،نوع اتهام،شماره قرار و نیز عدم مهر و امضاء مقام قضائی و قانونی موجب عدم پذیرش فرد خواهد بود مگر در مواردی که به ولگردی یا بیهویتی و امثال آن تصریح گردد که در این صورت زندان و مراجع قضائی بایستی به هر نحو ممکن مشخصات دقیق وی را به دست آورده و در سوابق ثبت کند.
تبصره 2- سازمان موظف است فهرست مقام‌های صلاحیتدار قانونی را که بر اساس سایر قوانین موضوعه مجاز به معرفی متهمان یا محکومان به زندان میباشند به اداره‌های کل زندانها اعلام نماید.
ماده 49 - از هر محکوم،به محض ورود در قسمت پذیرش و تشخیص توسط مأموران نیروی انتظامی انگشت‌نگاری و عکاسی به عمل میآید و پس از تنظیم دو برگ انگشت‌نگاری (یک برگ برای زندان و یک برگ برای ارسال به مراکز اسناد قانونی)برای تعیین پیشینه با ذکر شماره عکس محکوم به انضمام مدارک رسمی نسبت به تحویل زندانی اقدام میگردد و افزون بر شماره کلاسه دفاتر ثبت کل و ثبت قرارها و محکومیت‌ها ذکر شماره عکس نیز در کلیه مکاتبه‌های مربوط بازداشتیها و محکومان الزامی است.
تبصره 1- هر محکوم یا متهم مکلف است هنگام ورود مشخصات صحیح و کامل،کدپستی و کد ملی خود را به واحد پذیرش اعلام نماید و در صورت ارائه مشخصات غلط بنا بر مقررات این آیین‌نامه تنبیه انضباطی خواهد شد.مسؤولان زندانها یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال مکلف‌اند پس از احراز هویت واقعی مراتب را به مراجع قضائی مربوط اعلام نمایند.
تبصره 2- محکوم یا متهم هنگام ورود باید دستکم یک نفر را معرفی نماید که در صورت بروز هرگونه اتفاقی برای وی در اسرع وقت به فرد یادشده اطلاع داده شود.
ماده 50 - در زندانها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال باید دفاتر ثبت کل حاوی نکات زیر، صفحه‌بندی و به امضاء و مهر رئیس زندان رسیده و مشخصات محکوم و متهم به محض ورود و پیش از تحویل او به زندان به شرح زیر در آن ثبت شود(ذکر هویت کامل متهم یا محکوم، شامل:نام و نام خانوادگی کنونی و پیشین،نام مستعار،لقب،نام پدر و مادر،وضع شرایط و ویژگیهای خانوادگی،جنسیت،مذهب،تابعیت،شغل،سن،وضعیت تأهل،میزان سواد،پیشینه کیفری،شماره عکس،علائم مخصوص بدنی،نوع اتهام یا محکومیت،نوع قرار یا مجازات،مدت محکومیت،تاریخ شروع بازداشت،تاریخ آزادی از زندان،شماره قرار یا حکم،مرجع صدور قرار یا حکم،نشانی دائم،شماره تلفن و شماره و محل صدور شناسنامه)صحت انطباق مشخصات یادشده یا محکوم معرفی شده باید در زیر معرفینامه به وسیله مأمور و آورنده نامه محکوم یا متهم تأیید و پس از ثبت مراتب در دفتر ثبت کل صحت آن به امضاء محکوم معرفی شده در ستون آخر دفتر یادشده گواهی شود.
ماده 51 - پس از ثبت مشخصات کامل محکوم یا متهم در دفاتر(دفاتر ذکر شده در ماده 37)برای هر فرد به ترتیب شماره دائمی عکس پرونده تشکیل میگردد و کارت شناسایی ملصق به عکس همچنین کارت بایگانی به ترتیب حروف الفبا تهیه و در ردیف مربوط نگهداری میگردد.
ماده 52 - شماره مکاتبه‌های اداری درباره محکوم یا متهم به این شرح خواهد بود:
متهم:(شماره ردیف،شماره عکس،بزه مورد اتهام،شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محکومیت،شماره ترتیب دفتر ثبت کل،علامت ممیزه زندان).
محکوم:(شماره ردیف،شماره عکس،بزه مورد اتهام،شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محکومیت،شماره ترتیب دفتر ثبت کل،علامت ممیزه زندان).
ماده 53 - کلیه پرونده‌های محکومان و متهمان،بایستی ملصق به عکس و حاوی برگ انگشت‌نگاری و شرح‌حال و خلاصه پیشینه شخصی،خانوادگی،اجتماعی و کیفری آنها به امضاء مسؤول بایگانی زندان باشد.
ماده 54 - برای هر محکوم کارت شناسایی ملصق به عکس شامل مشخصات کامل به شرح مندرج در ماده 49 تهیه و در هرگونه نقل‌وانتقالی به عنوان معرف و مبین مشخصات محکوم مورد استناد و استفاده لازم قرار میگیرد.
ماده 55 - رئیس زندان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،یا جانشین آنها مکلف است هر روز اول وقت اداری از محکومان و متهمان تازه‌وارد بازدید نموده و الزام اجرای مقررات و مراعات نظم‌وانضباط را در محیط بازداشتگاه،مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان به آنان تفهیم نموده و دفترچه راهنمای مقررات و حقوق وظائف آنان را میان آنها توزیع نماید.
ماده 56 - در صورت فقدان منع قانونی،هر محکوم میتواند در اسرع وقت به وسائل ممکن به یکی از نزدیکان مورد اعتماد خود اطلاع دهد که در زندان حضور یافته،نسبت به تحویل اشیاء و لوازم شخصی او با حضور خود محکوم اقدام نماید.در هر نوبت صورتمجلس تحویل و تحول بایستی در دفاتر نگهبانی و انبار زندان یا بازداشتگاه و پرونده محکوم ثبت شود.
ماده 57 - هرگاه محکوم به طور کتبی تقاضا نماید که اشیاء و لوازم شخصی خود را به وسیل پست سفارشی یا به وسیله مطمئن دیگر برای یکی از بستگان خویش ارسال دارد نسبت به بسته‌بندی و لاک و مهر آن با تنظیم صورتمجلس به امضاء خود محکوم و مسؤول امور نگهبانی و انباردار حاوی مشخصات و جزئیات و تعداد محتویات بسته اقدام میگردد.هزینه بسته‌بندی و حمل آن به عهده محکوم میباشد.
ماده 58 - در صورتی که محکوم یا متهم نتواند شخص مطمئن را برای تحویل دادن اسناد و اشیا و لوازم شخصی و قیمتی خود معرفی نماید،تعیین تکلیف و محل و نحوه سپردن و نگهداری آن در محلی غیر از مؤسسه یا زندان از قبیل صندوق امانات پستی یا یکی از بانکها و غیره موکول به تقاضای کتبی وی خواهد بود.هزینه نگهداری به عهده محکوم یا متهم است.
ماده 59 - هنگام انتقال محکوم یا متهم به زندان دیگر باید تشریفات تحویل و تحول و بسته‌بندی لوازم و اشیاء دیگر او با تنظیم صورتمجلس و ثبت مراتب در دفاتر نگهبانی و انبار به طور کامل انجام شده و یک نسخه از صورتمجلس به همراه وی به مؤسسه یا زندان مقصد ارسال شود.
ماده 60 - محکومان یا متهمان مجازند در مؤسسه یا زندان تنها از لوازم و اشیاء شخصی زیر استفاده نمایند در غیر این صورت بنا بر نظر شورای انضباطی با آنها برخورد خواهد شد.
کتاب و نشریات مجاز،خمیر دندان و مسواک غیر فلزی،جای صابون غیر فلزی،صابون و شامپو،ابر حمام،شانه غیر فلزی،دو عدد حوله کوچک،دو جفت جوراب،لباس زیربنا به ضرورت بهداشتی،نوشت‌افزار(کاغذ،پاکت،مداد،خودکار)عینک طبی و لوازم بهداشتی دیگر با اجازه بهداری زندان،ناخن‌گیر فاقد چاقو،ماشین اصلاح دستی،رادیو یک موج باطریدار.
ماده 61 - به استثناء لوازم ذکر شده در ماده یادشده نگهداری و استفاده از اشیاء دیگر موکول به پیشنهاد رئیس مؤسسه یا زندان و تصویب مدیر کل استان میباشد.(این اشیاء در هنگام ورود با ذکر مشخصات کامل در دو نسخه صورتجلسه شده که یک نسخه در اختیار آورنده و نسخه دیگر در پرونده محکوم یا متهم ضبط میگردد).
ماده 62 - محکوم یا متهم حق آوردن لوازم و ابزار کار از کارگاه و آموزشگاه را به داخل مؤسسه یا زندان یا بازداشتگاه ندارد.
ماده 63 - در هر مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان قسمتی به نام تشخیص به منظور شناخت شخصیت محکومان و متهمان و طبقه‌بندی آنان با استفاده از خدمات کارشناسان متخصص تشکیل میگردد که تهیه و تنظیم و نگهداری پرونده شخصیتی آنان به شرح مواد بعدی به عهده این قسمت است.
ماده 64 - محکومان حداکثر دو ماه در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایشگاههای پزشکی،روانپزشکی،آزمونهای روانشناسی و شناخت شخصیت و استعداد قرار گرفته و میزان سلامت جسمی و روانی معلومات و اطلاعات مذهبی و علمی و فنی آنان را در جهت شناخت شخصیت بررسی و تعیین میگردد.مددکاران اجتماعی طبق فرمهای تنظیمی که بر اساس موازین اسلامی از سوی سازمان تهیه میشود در مورد پیشینه زندگی تحقیقات لازم به عمل آورده گزارش کاملی از گذشته محکوم یا متهم از دوران طفولیت تا زمان تنظیم گزارش در محیطهای مختلف خانوادگی،تحصیلی،محلی،حرفه‌ای و غیره را با اظهار نظر خود تهیه مینماید.در انقضاء مدت اقامت آنان در قسمت پذیرش و تشخیص،کلیه گزارشهای متخصصان در پرونده او متمرکز میشوند تا در شورای طبقه‌بندی مطرح شود.
ماده 65 - در هر زندان،مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا،شورایی با ترکیب زیر به نام شورای طبقه‌بندی تشکیل میشود:قاضی ناظر زندان به عنوان رئیس شورا،رئیس زندان یا مرکز مربوط به عنوان دبیر شورا،مسؤولان واحدهای قضائی،بازپروری،انتظامی،رئیس اندرزگاه مربوط،یک نفر روانشناس و یک نفر مددکار که در قسمت تشخیص فعالیت مینمایند با انتخاب رئیس مرکز یا زندان.
تبصره 1- شورای طبقه‌بندی در اتخاذ تصمیم‌های مربوط به محکومان یا متهمان در صورت نیاز نظر واحد حفاظت و اطلاعات را اخذ مینماید.
تبصره 2- در زندان یا مراکزی که دارای قاضیان ناظر متعدد باشد،انتخاب قاضی ناظر رئیس شورا بر عهد دادستان است.
تبصره 3- در صورت عدم حضور سایر قاضیان ناظر در جلسات شورا مصوبات شورای طبقه‌بندی بایستی به استحضار آنان برسد.
ماده 66 - شورای طبقه‌بندی در موارد زیر اتخاذ تصمیم مینماید:
الف‌تعیین و تقسیم محل استقرار محکومان و متهمان؛
ب‌اشتغال یا عدم اشتغال به کار محکومان در مراکز اشتغال داخل و خارج از مؤسسه یا زندان؛
ج‌اظهار نظر در زمینه احراز شرایط آزادی مشروط و عفو محکومان با رعایت مقررات مربوط.
تبصره- نقل‌وانتقال محکوم یا متهم در داخل در اختیار رئیس مؤسسه یا زندان میباشد.
ماده 67 - شورای طبقه‌بندی دستکم هفته‌ای یک بار تشکیل و با حضور اکثریت اعضاء رسمیت مییابد.تصمیم‌های شورا با اکثریت آرای قطعی قابل اجراء است.در صورت لزوم به دعوت رئیس مؤسسه یا زندان جلسه فوق العاده تشکیل خواهد شد.
ماده 68 - مدیر کل استان یا رئیس زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال با تصویب شورای طبقه‌بندی و به منظور تشویق محکومان،پیشنهاد عفو یا آزادی مشروط آنها را با توجه به علاقهی محکومان و پیشرفت آنان در اشتغال و رعایت مواد مربوط در این آیین‌نامه تقدیم میدارند.
تبصره- اشتغال به کار کلیه محکومان در صورت عدم ممنوعیت در حکم،با تصویب شورای طبقه‌بندی و در صورت نیاز پس از گذراندن یک دوره حرفه‌آموزی و آموزش،بلا مانع است.
ماده 69 - محکومان حسب پیشینه،سن،جنس،تابعیت،نوع جرم،مدت مجازات،وضع جسمانی و روانی،چگونگی شخصیت و استعداد و میزان تحصیلات و تخصص به یکی از قسمتهای مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،زندان یا مؤسسه‌های تأمینی و تربیتی معرفی میگردند.
تبصره 1- محکومان و متهمان زن میتوانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند.رئیسان و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال میتوانند در هر مؤسسه یا زندان نسبت به تفکیک و جداسازی اطفال 2 تا 6 سال در محل مجزا(مهد کودک)اقدام و یا نسبت به انتقال اطفال موصوف به بهزیستی یا مؤسسه‌های نگهداری اطفال مبادرت نمایند.
تبصره 2- محکومان معرفیشده به زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال که وضعیت ظاهری آنها حکایت از بیماریهای روانی و جسمانی دارد،باید پیش از پذیرش توسط پزشک معتمد مورد معاینه قرار گرفته و در صورت نیاز به مراقبتهای پزشکی و بیمارستانی،مراتب به قاضی مربوط اعلام گردد.
فصل دوم‌امور داخلی،برنامه‌ریزی روزانه،تغذیه و بهداشت
ماده 70 - در صورت امکان به محکوم یک اتاق با وسائل لازم داده میشود و هرگاه محکومان به طور دسته‌جمعی نگهداری شوند باید منتهای کوشش و دقت را در انتخاب افراد یک گروه از حیث تناسب سن و جهات دیگر به ویژه به هنگام خواب به عمل آورده و در شب، بازدید و نظارت بیشتری درباره آنان اعمال گردد.برای محکومانی که حسب دستور مقام‌های قضائی صلاحیتدار میبایست به طور جداگانه نگهداری شوند باید اتاقی با امکانات لازم در نظر گرفته شود.
ماده 71 - لوازم آسایشگاه برای هر محکوم عبارت است از:تختخواب،تشک،بالش، دو تخته پتو،ملحفه برای پتو،تشک و بالش(تغییر محل این لوازم در آسایشگاه به دلخواه محکوم ممنوع است).
ماده 72 - محکومان مکلفند در حفظ و نگهداری و نظافت کامل لوازم مؤسسه یا زندان مراقبتهای لازم را به عمل آورند.
ماده 73 - محکومان به هیچ وجه حق روشن کردن آتش و استفاده از چراغهای خوراکپزی و نگهداری نفت و بنزین و وسائل برقی و سایر مواد محترقه را در داخل مؤسسه،زندان یا بازداشتگاه ندارد.
ماده 74 - برنامه روزانه مؤسسه‌ها،زندانها و بازداشتگاهها بایستی بدون تبعیض و استثناء درباره کلیه محکومان یکسان به مورد اجراء گذارده شود.برنامه مؤسسه‌ها،زندانها و بازداشتگاهها به شرح زیر است:
اذان صبح،بیدارباش و تا طلوع آفتاب،انجام امور واجب مذهبی،استحمام،نظافت آسایشگاه،امور شخصی،طلوع آفتاب،ورزش صبحگاهی،صرف صبحانه و سپس شرکت در کلاسها یا کارگاهها،از ظهر تا 2 بعد از ظهر انجام امور واجب مذهبی،صرف نهار و استراحت،2 بعد از ظهر و پس از آن شرکت در کلاسها و کارگاهها،مغرب به جای آوردن امور واجب مذهبی، شام و ساعت خاموشی.
تبصره- در صورتی که تلویزیون برنامه آموزشی مفیدی برای محکومان داشته باشد ریاست مؤسسه یا زندان میتواند خاموشی را تا پایان برنامه تلویزیون به تأخیر اندازد.
ماده 75 - بیماران و افراد سالخورده با صدور گواهی معذوریت از طرف پزشک زندان و تأیید آن توسط مسؤول بهداری برای مدتی که در گواهی تصریح میگردد از اجرای برنامه‌های روزانه معاف خواهند بود.
ماده 76 - در موقع امتحانها و بنا به ضرورت،برای مطالعه و به منظور تشویق محکومان با کسب اجازه کتبی از مسؤول مؤسسه یا زندان،استفاده از روشنایی با رعایت سکوت کامل بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران مجاز میباشد.
ماده 77 - پس از خاموشی باید در محوطه مؤسسه یا زندان سکوت کامل برقرار باشد. همچنین در موقع کار،تحصیل،گردش،ورزش،تفریحات سالم و انجام وظائف جاری رعایت نزاکت، ادب،احترام و متانت در گفتار،کردار و رفتار در همه‌جا و تمام ساعت‌های شبانه‌روز الزامی است.
ماده 78 - فریاد زدن،آواز خواندن با صدای بلند،جروبحث و گفتگوهای تند که مخل امنیت مؤسسه یا زندان گردد،مشاجره و ارتکاب هر عمل فردی یا دسته‌جمعی که نظم و آرامش داخل مؤسسه یا زندان را مختل سازد،صحبت و اشاره کردن به هر نحوی از انحاء از پنجره‌های زندان با خارج به طور مطلق ممنوع است.
ماده 79 - بازدید بدنی و لوازم همراه محکومان هنگام ورود و خروج به مؤسسه یا زندان و آسایشگاه به هر علتی الزامی است.
ماده 80 - متهمان و محکومان باید بر اساس موازین اسلامی تحت نظارت مربیان مسؤول امور تربیتی زندان بوده و از آنان دستکم روزی دو نوبت صبحها پیش از شروع ورزش و شبها هنگام ورود به آسایشگاه سرشماری به عمل آید.
ماده 81 - محل کار و آسایشگاه و اشیاء محکوم یا متهم بر اساس دستور رئیس زندان یا جانشین او بازرسی میشود.تمرد یا مقاومت در برابر مأموران بازرسی و سرپیچی از اجرای دستورهای آنها موجب تنبیه‌های انضباطی متمرد خواهد شد.
ماده 82 - برای حفظ آرامش و امنیت داخل مؤسسه یا زندان و بازداشتگاه باید دستکم ماهی یک بار کلیه اماکن و لوازم و اشیای محکومان به وسیله گروهی با انتخاب رئیس مؤسسه یا زندان یا جانشین او و تحت تعلیم و نظارت آنان بازرسی شود و با تنظیم صورتمجلس گزارش کار به طور مرتب در پوشه مخصوص بازرسی مؤسسه یا زندان یا بازداشتگاه،بایگانی شود.
ماده 83 - میخ زدن یا نوشتن روی دیوارهای مؤسسه یا زندان یا بازداشتگاه،ترسیم و نقاشی و الصاق عکس و هرگونه نوشته‌ای در آسایشگاه ممنوع است مگر در موارد خاص با اجازه رئیس مؤسسه یا زندان.
ماده 84 - دست زدن متهمان یا محکومان به سیمکشی و تغییر محل لوازم الکتریکی یا تعویض آن به وسیله آنان در مؤسسه یا زندان و بازداشتگاه به کلی ممنوع است.
ماده 85 - متهم یا محکوم باید هر روز صبح پیش از خروج از آسایشگاه نسبت به نظافت اتاق و لوازم آن و مرتب کردن رختخواب خود اقدام نماید.آویزان کردن لباس و لوازم شخصی در آسایشگاه ممنوع است بدین منظور اشکافهایی مخصوص تهیه و در اختیار محکومان قرار میگیرد.
ماده 86 - استعمال دخانیات در مکانهای سقف‌دار به طور مطلق ممنوع است.مسؤولان مربوط در مؤسسه یا زندان مکلفند تمهیدهای لازم به منظور ترک سیگار را فراهم نمایند.
ماده 87 - متهمان و محکومان مجاز به نگهداری و همراه داشتن پول در زندان نمیباشند و به منظور رفع نیازمندیها و احتیاجهایشان،مسؤولان زندان مکلفند با استفاده از روشهای قابل اجراء تمهیدهایی را فراهم نموده تا محکومان بتوانند از محل موجودی خود نسبت به خرید از فروشگاهها و تهیه سایر کالاهای مورد نیاز خود اقدام نمایند.
دستورالعمل موضوع این ماده از سوی سازمان به اداره‌های کل زندانها ابلاغ خواهد شد.
تبصره- در صورت کشف وجوه نقدی و اوراق بهادار چنانچه محکوم،از وجه نقد استفاده‌های نامشروع از قبیل قماربازی و دادن رشوه نماید،وجوه یادشده توقیف و مراتب طی گزارشی به قاضی ناظر زندان ارسال میگردد و چنانچه استفاده‌های نامشروع از آن به عمل نیامده باشد ضمن طرح موضوع در شورای انضباطی وجوه یادشده به حساب وی منظور گردیده و در مورد اوراق بهادار حسب مورد تصمیم قانونی اتخاذ میگردد.
ماده 88 - در صورت کشف اشیاء ممنوعه چنانچه صرف نگهداری آنها جرم باشد،موضوع طی گزارشی به قاضی ناظر به منظور اتخاذ تصمیم ارسال میگردد و در غیر این صورت ضمن طرح در شورای انضباطی تا پایان مدت حبس اشیاء یادشده توقیف و نگهداری و یا طی صورتجلسه تحویل خانواده محکوم میشود.
ماده 89 - مواد ذکر شده در دو ماده پیش در سه نسخه صورتجلسه شده یک نسخه نزد قاضی ناظر و یک نسخه در پرونده محکوم بایگانی و نسخه دیگر به محکوم تحویل میگردد.
ماده 90 - پوشیدن لباس ویژه محکوم،برای محکومان الزامی نیست مگر به تشخیص سازمان زندانها.
ماده 91 - به تشخیص دائره مددکاری از سوی زندان سالیانه به متهمان و محکومان نیازمند به میزان مناسب لباس داده شده و نیازمندیهای بهداشتی ضروری متهمان و محکومان زن نیز تأمین میشود.
تبصره- استفاده از بند شلوار و کمربند و نظائر آن به جز شرکت در برنامه‌های ورزشی که از سوی سازمان مجاز تشخیص داده میشود ممنوع میباشد.
ماده 92 - برنامه غذائی متهمان و محکومان به تناسب فصل‌های سال به وسیله مدیر کل هر استان تصویب و به زندانها ابلاغ میگردد.اداره‌های مالی و تدارکاتی و انبارهای زندان بر اساس برنامه تنظیمی نسبت به تأمین اعتبار و تهیه و تحویل مواد اولیه و دقت در مرغوبیت نوع آن اقدام مینمایند.
تبصره- مدیران کل استانها میبایست با توجه به شرایط و احتیاجهای اقلیمی هر محل نسبت به تغییرات برنامه غذایی در محدوده اعتبار مصوب اقدام نمایند.
ماده 93 - غذای روزانه در سه وعده به ترتیب زیر به متهمان و محکومان داده میشود:
صبحانه،نهار،شام و اغذیه لازم که دارای کالری و ویتامینهای کافی باشد بر اساس برنامه‌های غذایی مصوب و متناسب با شرایط آب‌وهوا در هر محل با چای یا آب آشامیدنی سالم در اختیار محکومان گذارده میشود.در تهیه وسائل ضروری برای جلوگیری از فساد اولیه خواروبار و در تنظیف ظروف و محوطه آشپزخانه از طرف مسؤولان مربوطه اهتمام کافی و مستمر به عمل آید.
تبصره 1- متهمان و محکومان باید غذای خود را در صورت امکان در سالن غذاخوری زندان صرف نمایند.
تبصره 2- متهمان و محکومان بیمار طبق برنامه و نظریه پزشک معالج در مدتی که برای آنان تعیین شده است از غذای مخصوص بهداری استفاده خواهند نمود.
ماده 94 - برنامه روزانه متهمان و محکومان و برنامه غذائی آنان در ماه مبارک رمضان از سوی سازمان اعلام خواهد شد.
ماده 95 - حداقل برنامه غذایی عبارت است از:
نان و پنیر و چای برای صبحانه و نهار یا شام،سبزیجات تازه یا خشک،برنج،سیب‌زمینی، پیاز،حبوبات،انواع لبنیات،تخم‌مرغ و میوه فصل میباشد و در هر هفته حداقل سه بار به محکومان نهار و شام با گوشت داده میشود.
تبصره- نوع غذا برای کلیه محکومان هر زندان یکسان طبخ و توزیع میگردد.
ماده 96 - لوازم غذاخوری برای هر محکوم عبارت است از:بشقابکاسه‌لیوان و قاشق (در صورت امکان از جنس ملامین).
ماده 97 - نظافت آشپزخانه،سالن غذاخوری،شستشو و خشک کردن ظروف و لوازم آنها بدون تبعیض و استثناء بر اساس برنامه مؤسسه یا زندان به عهده کلیه محکومان میباشد.
ماده 98 - در داخل مؤسسه یا زندانها به اندازه احتیاج با سرمایه بنگاه تعاون، حرفه‌آموزی و صنایع زندانیان کشور و یا زندان،فروشگاههای لازم تأسیس و رئیس مؤسسه یا زندان از نظر حفاظت و مسؤولیتی که به عهده دارد بر آنها نظارت خواهد داشت.
تبصره 1- تعیین اجناس و مواد مجاز برای فروش در فروشگاههای زندان با توجه به ضرورت حفظ بهداشت و امنیت داخلی با رئیس زندان و نرخ آنها بر اساس قیمت عادلانه روز خواهد بود.
تبصره 2- اجناس و لوازم فروشگاههای زندان نباید بیش از قیمت عادلانه روز بوده و در صورت وجود اجناس تعاونی الزاما با قیمت تعاونی فروخته میشود.
تبصره 3- صورت ریز مواد و اجناس موجود به نرخ عادلانه به امضاء مسؤول فروشگاههای مؤسسه یا زندان در تابلویی که به همین منظور در مدخل فروشگاه نصب میگردد درج و در معرض دید مشتریان گذارده میشود.
تبصره 4- رئیسان زندانها مکلفند نظارت کامل بر نرخ اجناس داشته باشند و چنانچه تخلفی صورت گیرد،متخلفان را به مراجع مربوط معرفی مینمایند.
ماده 99 - محکومان و ملاقاتکنندگان میتوانند اقلام مورد نیاز خود را از فروشگاههای داخل مؤسسه یا زندان تهیه نمایند مگر اینکه محکوم به علت تنبیه انضباطی یا دستور پزشک از این امر منع گردیده باشد.
تبصره- فروش لوازم تجملی و مواد محرکه و دارو و وسائل برقی در فروشگاههای مؤسسه یا زندان ممنوع است.
ماده 100 - وضع اماکن مؤسسه یا زندان عموما و آسایشگاه محکومان به ویژه باید بر اساس اصول بهداشتی باشد.
ماده 101 - نظافت داخل آسایشگاه،راهروها،حیاط هواخوری،سرویسها،سالن اجتماعات، نمازخانه،کتابخانه،کارگاهها و مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی و امثال آن تحت برنامه‌ریزی و نظارت به عهده محکومان است.اجیر کردن محکوم توسط محکومی دیگر به هر نحو ممنوع است.
تبصره- با محکومان بیمار و سالخوردگان و کسانی که قادر به انجام کارهایی چون موضوع ماده پیش نباشند بر اساس ماده 76 رفتار خواهد شد.
ماده 102 - بهداری مؤسسه یا زندان مکلف است دستکم ماهی یک بار نسبت به تست پزشکی کلیه محکومان اقدام نماید.
ماده 103 - تا جایی که امکانپذیر است باید ترتیبی اتخاذ شود که احتیاجهای درمانی و بهداشتی محکومان بیمار در داخل مؤسسه یا زندان تأمین شود تا به انتقال محکوم به خارج از مؤسسه یا زندان نیازی نباشد.با این همه در موارد ضروری خروج محکوم از زندان برای معالجه بایستی با تأیید بهداری زندان و اجازه رئیس مؤسسه یا زندان و موافقت قاضی ناظر باشد.در موارد فوری محکومی بیمار به دستور پزشک یا بهداری زندان و اجازه رئیس مؤسسه یا زندان یا جانشین او به بیمارستان اعزام میگردد و مراتب باید در اسرع وقت به صورت کتبی به قاضی ناظر گزارش شود.
تبصره- قاضی ناظر و مسؤولان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانها موظفند وضع محکومان بیمار صعب العلاج یا غیر قابل علاج را رسیدگی کرده،حسب مورد بر اساس مقررات قانون آیین دادرسی کیفری اقدام کنند.
ماده 104 - هزینه درمان عوارض و بیماریهایی که ضرورت یا فوریت درمان ندارند و یا در اثر تقصیر ناشی شده است به عهده محکوم و یا مقصر است.
ماده 105 - کلیه اماکن زندانها و اماکن وابسته باید دستکم ماهی یکبار ضدعفونی شود مگر اینکه به علت ظهور حشره‌ها یا بروز اپیدمی و اشاعه ویروس،بیماریهای موسمی و محلی ایجاب نماید زودتر از موعد مقرر نسبت به گندزدایی لوازم مربوط و سمپاشی اتاقها در محوطه زندان اقدام شود.
ماده 106 - در کارگاهها و اماکنی که محکومان در آن اشتغال به کار دارند پنجره‌ها باید به اندازه کافی وسیع باشد تا نور و هوای آزاد به مقدار کافی داخل شود و در صورت لزوم برای کار و مطالعه آنها نور مصنوعی فراهم گردد.مجاری فاضلاب همیشه باید باز باشد و در رفع عفونت و آلودگی در محوطه و مکانهای زندانها مراقبت و اقدام لازم و دائم به عمل آید.
ماده 107 - در هر مؤسسه یا زندان باید وسائل استحمام محکومان فراهم بوده،محکوم به محض ورود به مؤسسه یا زندان استحمام نماید.
ماده 108 - گرمابه و مستراح و دستشویی زندان باید همیشه تمیز و نظیف باشد و به اندازه کافی دوش سردوگرم در دسترس محکومان گذاشته شود تا بتوانند با توجه به فصل‌های سال در هفته یکبار استحمام نمایند.
ماده 109 - تراشیدن موی سر محکوم الزامی نیست،ولی به لحاظ رعایت مسائل بهداشتی کوتاه کردن موی سر آنان در حد متعارف الزامی است.
ماده 110 - بهداری مؤسسه یا زندان مکلف است برای پیشگیری از سرایت بیماریهای واگیر مانند بیماریهای آمیزشی،سل و نظائر آن وارد عمل شده،با استفاده از همکاری و کمکهای مالی و فنی وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌ها و انجمنها نسبت به تهیه محل و دارو برای درمان کامل بیماران یادشده و همچنین معتادان مواد مخدر یا الکل اقدام نماید.
ماده 111 - بهداری مؤسسه یا زندان موظف است از محکوم تازه‌وارد معاینه‌های کامل پزشکی به عمل آورده،در صورت لزوم با انجام آزمایشهای تشخیص طبی برنامه‌ریزی و حسب مورد نسبت به درمان یا معرفی وی به مراکز مربوط اقدام نماید.کلیه اقدامهای پزشکی باید در پرونده محکوم درج گردد.
ماده 112 - هرگاه محکومی تازه‌وارد نسخه یا دارویی همراه داشته باشد اخذ و در اختیار بهداری زندان قرار میگیرد تا به تجویز پزشک به او داده شود و هرگاه دارو جنبه حیاتی برای وی دارد بایستی فورا پس از معاینه و تجویز پزشک در اختیار وی قرار گیرد.
ماده 113 - محکوم به محض احساس کسالت جریان را به مسؤول امور نگهبانی زندان اطلاع داده و با اخذ معرفینامه به بهداری مؤسسه یا زندان اعزام و دارو و دستورهای لازم پزشکی را دریافت میدارد.
ماده 114 - محکوم باید در حضور پزشک یا پزشکیار و یا سایر مسؤولان داروی مورد احتیاج را مصرف نماید.نگهداری دارو در آسایشگاه جز به هنگام ضرورت،ممنوع است.
تبصره- تشخیص هنگام ضرورت به عهده پزشک زندان یا مؤسسهی محل گذران محکومیت میباشد.
ماده 115 - با تشخیص پزشک بهداری مؤسسه یا زندان در صورت ضرورت،محکوم بیمار در بیمارستان زندان بستری خواهد شد گواهی تشخیص ضرورت باید به طور کتبی در پرونده بیمار قید گردد.
ماده 116 - محکومان مبتلا به بیماریهای روانی،واگیر و پرخطر باید با لحاظ نظر پزشک متخصص و نیز سیاستهای وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی به صورت مجزا نگهداری و معالجه شوند.
تبصره- افزون بر بیماریهای روانی در صورتی که بیماری شخص جزء بیماریهای خاص باشد رئیس زندان مکلف است پیشنهاد عفو او را با رعایت سایر قوانین به قاضی ناظر،یا کمیسیون عفو و بخشودگی تسلیم نماید.
ماده 117 - سازمان میتواند در صورت لزوم نسبت به بیمه درمانی محکومان و یا انعقاد قرارداد با وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی اقدام نماید.
ماده 118 - معاینه و در صورت نیاز معالجه محکومان بیمار به عهده اداره زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال است.
تبصره- در صورت نیاز محکومان بیبضاعت،به دندان مصنوعی،عصا،اعضاء مصنوعی، صندلی چرخدار و عینک،انجمن حمایت از زندانیان مکلف به تأمین آن میباشد.
ماده 119 - تمارض محکومان به تشخیص پزشک زندان موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
ماده 120 - رئیس بهداری زندان موظف است همه‌روزه اول وقت از کلیه محکومان بیمار که در بیمارستان زندان بستری هستند عیادت نماید و پس از پرسش از وضعیت آنان و حصول اطمینان از حسن مراقبت پزشکان و پرستاران نسبت به معالجه و تغذیه صحیح بیماران نظارت کامل و مستمری به عمل آورد.
تبصره- رئیس بهداری هر زندان باید پزشک باشد و در مراکزی که این امکان وجود ندارد،فرد مطلع و آشنا به مسائل پزشکی عهده‌دار این مسؤولیت خواهد بود.
ماده 121 - در صورت فوت محکوم،رئیس زندان مکلف است مراتب را فوری به پزشک قانونی،قاضی ناظر و مرجع قضائی محل اعلام داشته،پس از صدور مجوز از سوی مرجع قضائی مربوط جنازه را حسب مورد به بستگان او تحویل داده یا پس از تشییع،دفن نموده و وجوه و لوازم شخصی او با نظر قاضی ناظر بر اساس صورتمجلس و رعایت نکات لازم به ورثه قانونی وی تحویل و رسید اخذ گردد.هرگاه متوفی بدون وارث باشد باید در اسرع وقت با نظر مقام قضائی صلاحیتدار نسبت به تعیین تکلیف لوازم شخصی او در زندان اقدام شود و در صورت امکان، تجهیز متوفی با اذن اولیاء باشد.
فصل سوم‌اشتغال و حرفه‌آموزی
ماده 122 - سازمان به منظور توسعه برنامه‌های بازپرورانه،کاهش آسیب‌ها و نارساییهای نظام زندان،کمک به رفع مشکلات مادی و معنوی محکومان و خانواده آنان و نیل به خودکفایی باید از محل درآمدهای بنگاه تعاون و حرفه‌آموزی،جذب کمکهای مردمی و مؤسسه‌های خیریه یا درآمد حاصل از مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی،خدماتی و فرهنگی تحت نظارت و بودجه مصوب،اعتبار لازم را به منظور حرفه‌آموزی و اشتغال محکومان تأمین و هزینه نماید.
ماده 123 - سازمان میتواند در جهت ایجاد اشتغال برای محکومان داوطلب کار با استفاده از امکانات سازمان و یا کمکهای دولتی و یا از رهگذر دریافت وام یا با مشارکت بانکها و نهادهای دولتی،تعاونیها و یا بخش خصوصی اقدام نماید.
ماده 124 - محکومان و متهمان داوطلب پس از آزمایشهای لازم و تشخیص استعداد و ذوق و تخصص آنها با کسب نظر شورای طبقه‌بندی و رعایت مقررات این آیین‌نامه در کارگاههای داخل زندان،مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی خارج از زندان به کار گمارده میشوند.
تبصره 1- اعزام محکومان داوطلب کار به محیطهای اشتغال داخل یا خارج از زندان از اختیارات ذاتی رئیسان زندانها و سایر مراکز وابسته به سازمان بوده و آنان میتوانند رأسا بدان اقدام نمایند.این اقدام نیاز به اخذ تأمین ندارد.
تبصره 2- شورای طبقه‌بندی یا مقامات قضائی صالح میتوانند به منظور بازگشت زندانیانی که برای اشتغال،حرفه‌آموزی یا مرخصی به مکانهای خارج از زندان اعزام میشوند وثیقه و یا تعهد مناسبی در قالب قراردادهای مدنی یا تأمین‌های مذکور در مقررات آیین دادرسی کیفری را از محکومان،متهمان و یا اشخاص ثالث معرفی شده از سوی ایشان اخذ نمایند.در این صورت ادارات ثبت محل مکلفند نسبت به بازداشت وثیقه مدنی ارسالی از شورای طبقه‌بندی اقدام لازم را معمول دارند.
ماده 125 - تقاضاهای مرخصی واصله به این شورا باید حداکثر ظرف مدت سه روز رسیدگی شوند.
ماده 126 - محکومان و متهمان باید به حرفه‌هایی که مستلزم دیدن دوره‌های تعلیماتی برای کسب مهارت و تخصص میباشد و از طرف سازمان ابلاغ میشود به کار گمارده شوند تا در طول زمان بتوانند با طی مراحل مختلف آموزشی به اخذ گواهینامه مهارت فنی در رشته مخصوص نائل گردند.
تبصره- سازمان مکلف است این قبیل حرفه‌آموزان را نزد شرکت‌های بیمه در قبال حوادث ناشی از کار،بیمه نماید.
ماده 127 - محکومان و متهمان میتوانند با موافقت رئیس زندان در ساعت‌های بیکاری و فراغت در آسایشگاه خود به کارهای دستی اشتغال داشته باشند.مواد اولیه این نوع کارها به طور انحصاری به وسیله فروشگاه مرکز یا زندان در اختیار آنان گذاشته میشود.
تبصره 1- هرگاه محکوم نتواند با سرمایه خود اقدام به تهیه مواد اولیه و لوازم مربوطه نماید،این مواد و لوازم به وسیله زندان یا انجمن حمایت زندانیان تهیه و در اختیار وی گذارده خواهد شد.در این صورت پس از کسر هزینه تهیه لوازم اولیه یکچهارم از سود حاصله به عنوان سهم سرمایه برداشت و به حساب صندوق مرکز یا زندان یا انجمن حمایت از محکومان واریز و بقیه به حساب محکوم منظور میگردد.
تبصره 2- محکوم مجاز است کار دستی خود را پس از قیمت‌گذاری توسط زندان و با استفاده از نظر خبره به هر نحو که خود میداند به مؤسسه یا زندان یا به اشخاص دیگر واگذار یا به فروش برساند.در صورت فروش یا واگذاری به غیر قیمت فروش نباید از قیمت تعیین‌شده توسط زندان کمتر باشد.
ماده 128 - ساعت‌های کار و استراحت محکومان در مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی داخل و خارج از زندان با توجه به موقعیت محل و نوع و کیفیت کار و با رعایت فصل دوم از بخش دو این آیین‌نامه از طرف رئیس کارگاه یا مؤسسه مربوط با هماهنگی رئیس زندان تعیین و به مورد اجراء گذاشته میشود.
ماده 129 - مزد روزانه محکومان به تناسب درجه مهارت و کاردانی هریک از آنان و میزان و نوع کاری که انجام میدهند به صورت کارمزدی به وسیله مدیر کل استان تعیین میشود.
ماده 130 - مزد ماهیانه کار محکوم به شرح زیر تقسیم میگردد:
1-پنجاه درصد(50%)به حساب بانکی سرپرست موقت عائله تحت تکفل محکوم واریز میگردد.
2-بیست و پنج درصد(25%)به حساب محکوم واریز میشود که در موقع آزادی به او پرداخت گردد.
3-بیست درصد(20%)به حساب خود محکوم برای مخارج ضروری پرداخت میشود.
4-پنج درصد(5%)برای جبران خسارت و حوادث ناشی از کار بر اساس قرارداد میان سازمان و محکومان شاغل اختصاص داده خواهد شد.
تبصره- در صورتی که محکوم فاقد عائله تحت تکفل باشد مبلغ 50%دستمزد ذکر شده در بند(1)نیز به حساب خود وی واریز میگردد.
ماده 131 - به هنگام انتقال محکوم به زندان یا مؤسسه دیگر در اسرع وقت کلیه مطالبات او پس از تسویه حساب کامل به محل مؤسسه یا زندان جدید حواله و منتقل میشود.
ماده 132 - مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی مکلفند:
الف‌در صورت بروز حوادث ناشی از کار هزینه خسارت وارده به محکومان را از محل پنج درصد(5%)موضوع بند 4 ماده 130 پرداخت نمایند؛
بکلیه مقررات ایمنی،حفاظتی،بهداشتی را بر اساس ضوابط قانونی رعایت نمایند؛
ج‌دفاتر رسمی قانونی مالی متناسب با اصول سیستم حسابداری استاندارد و پذیرفته شده جامعه حسابداران رسمی تنظیم نمایند؛
تبصره 1- پرداخت موجودی حساب پس‌انداز هنگام آزادی به شرط آنکه منع قانونی نداشته باشد پس از تسویه حساب کلیه قسمتهای زندان بلا مانع است.
« تبصره 2- در صورت رایانه‌ای شدن واحد مربوط مندرجات دفاتر یادشده به رایانه منتقل خواهد شد.
ماده 133 - نحوه اداره کارگاهها و مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی به شرح زیر خواهد بود:
الف‌مسؤولیت اداره امور کارگاهها و مؤسسه‌های صنعتی،کشاورزی و خدماتی از حیث نوع و میزان تولید،کیفیت و کمیت کار،خریدوفروش و معاملات و انعقاد و انجام قراردادها و مسائل فنی و تخصصی و سایر موارد از این قبیل بر عهده مدیریت کارگاه یا مؤسسه‌ها میباشد.
ب‌مسؤولیت امور انتظامی و امنیتی و در اختیار قرار دادن کارگران،نحوه و کیفیت اعزام آنان به کارگاه و نیازهای فرهنگی،بهداشتی محکومان بر عهده سازمان میباشد.
ماده 134 - استفاده از محکومان در امور نگهبانی و انتظامی و اداری مؤسسه یا زندان و دیگر دستگاهها ممنوع است.
ماده 135 - انجام امور خدماتی داخل بندها و اندرزگاهها و مؤسسه‌های صنعتی،خدماتی و کشاورزی و همچنین کارگاهها به طور نوبتی بدون تبعیض توسط محکومان انجام میگیرد.
تبصره- اگر محکوم بدون عذر موجه از انجام وظائف محوله در داخل زندان و مؤسسه‌های وابسته خودداری نماید کوتاهی وی تخلف به شماره آمده،به تشخیص شورای انضباطی تنبیه خواهد شد.
فصل چهارم‌برنامه‌های بازپرورانه
ماده 136 - به منظور سوادآموزی،ارتقاء سطح معلومات و جلوگیری از اتلاف وقت محکومان و همچنین تقویت اراده و پرورش فکر و استعدادهای نهفته آنان در کلیه مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانها از رهگذر وزارتخانه‌های مربوط و مؤسسه‌های آموزشی،علمی و فنی،حرفه‌ای و دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمانهای خیریه و نهضت سوادآموزی و با همکاری آنان،تحت نظر واحدهای مربوط در مؤسسه یا زندان،آموزش فنی،حرفه‌ای و مذهبی داده میشود.
ماده 137 - محکومان در مدت اقامت خود در مؤسسه یا زندان با توجه به مدت محکومیتشان و کیفیت و نوع برنامه‌های آموزش علمی،دینی و فنی،حرفه‌ای پیش‌بینی شده در زندانها به فراگیری سواد و ادامه تحصیلات علمی،دینی و حرفه‌ای اشتغال خواهند داشت.
تبصره- شرکت افراد بیسواد کمتر از شصت سال در کلاسهای سوادآموزی اجباری است، عدم شرکت در کلاسهای یادشده میتواند موجب محرومیت از امتیازها گردد.
ماده 138 - تدریس در آموزشگاههای علمی و فنیحرفه‌ای زندانها با همکاری وزارتخانه‌ها و سازمانها و مؤسسه‌های آموزش عالی و فنیحرفه‌ای به وسیله مربیان علمی و فنیحرفه‌ای و بر اساس برنامه تنظیمی توسط واحدهای مربوط در مؤسسه یا زندان انجام میگردد.
ماده 139 - آزمون سالیانه باید بر اساس برنامه رسمی دستگاههای مربوط در داخل زندانها به عمل آید و به محصل هر کلاس گواهینامه رسمی بدون اشاره به محکوم بودن او با انجام تشریفات خاص که جنبه تشویق به تحصیل داشته باشد،اعطاء میگردد.
ماده 140 - به منظور کمک به بازسازگاری اجتماعی محکومان و جذب کامل آنها در محیط اجتماعی،سازمان مکلف است وسائل تحصیلی ابتدائی،راهنمایی،متوسطه و عالی و دوره‌های تخصصی،علمی و فنیحرفه‌ای را برای علاقه‌مندان به ادامه تحصیل با اجرای برنامه‌های عادی یا مکاتبه‌ای و رعایت مقررات مربوط به وسیله وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های مربوط و با همکاری آنان در داخل مؤسسه یا زندان فراهم نماید.
ماده 141 - پرداخت هزینه‌های مربوط به تحصیلات عالی از رهگذر برنامه‌های عادی یا مکاتبه‌ای با خود محکوم است سازمان مکلف است به هزینه محکوم کتابها و وسائل لازم را تهیه کرده،در اختیار او قرار دهد.
تبصره- در صورتی که محکوم به جهت عدم بضاعت قادر به پرداخت هزینه‌های ذکر شده در این ماده نباشد،پرداخت هزینه‌ها به وسیله انجمن حمایت از زندانیان صورت میگیرد.
ماده 142 - امتحانهای نهایی ابتدائی،راهنمایی،متوسطه و عالی با نظارت مستقیم وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های مربوط در داخل مؤسسه یا زندان انجام میشود.
ماده 143 - محکوم با موافقت رئیس زندان به عنوان فعالیتهای فردی و ممتاز افزون بر اجرای برنامه‌های تحصیلی میتواند مطالعات دانشگاهی،فنی،حرفه‌ای و تحقیقاتی خود را شخصا در مؤسسه یا زندان انجام دهد و وسائل و لوازم مورد نیاز خود را با رعایت مقررات داخلی مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندانها به هزینه شخصی خود و در صورت امکان به هزینه دولت به وسیله مسؤولان برنامه‌های آموزشی زندان تدارک نماید.
ماده 144 - هر مؤسسه یا زندان با جلب کمک و همکاری وزارتخانه‌ها،سازمانها و نهادها، کتابخانه مجهزی با توجه به تعداد محکومان تأسیس کرده و کتابهای علمی،مذهبی،اخلاقی و فنی در حد نیاز برای مطالعه محکومان تهیه مینماید.محکومان میتوانند در ساعات مقرر در کتابخانه به مطالعه پرداخته و با اجازه مسؤولان کتابخانه‌ها از کتابخانه کتاب به امانت گرفته، سپس با رعایت نظافت کامل و بدون عیب و نقص آن را به کتابخانه مسترد نمایند.
ماده 145 - هر محکومی که نسبت به حفظ نظافت و یا بازگرداندن به موقع کتاب به کتابخانه مسامحه نماید با نظر مسؤول کتابخانه و موافقت رئیس زندان باید غرامت مربوط را عهده‌دار گردد.
ماده 146 - استفاده از مجله‌ها و روزنامه‌های مجاز در داخل مؤسسه یا زندان مانعی ندارد.
ماده 147 - با جلب و همکاری نهادهای مربوط در مؤسسه یا زندان وسائل آموزشی سمعی و بصری لازم برای محکومان تدارک و تأمین میگردد.
ماده 148 - هنگام پذیرش محکوم،دین رسمی او در برگه پرسشنامه درج و به منظور تقویت و تحکیم مبانی دینی محکومان و اجرای آداب و مراسم دینی آنان با جلب کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به وسیله مسؤولان مربوط در زندان(در محل)تسهیلات لازم به منظور انجام امور واجب مذهبی آنها فراهم میگردد.
ماده 149 - هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد میتواند در آسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یک جلد کتاب آسمانی،کتاب دعا،سجاده و مهر نماز برای اجرای امور واجب مذهب خود نگهداری نماید.
ماده 150 - هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور است در صورت لزوم میتواند تقاضا نماید تا پس از موافقت رئیس زندان نماینده مذهبی او در مؤسسه یا زندان حضور یافته در اجرای آداب و مسائل مذهبی او را راهنمایی و ارشاد نماید.
ماده 151 - در هر زندان در صورت امکان وسائل و امکانات ورزشی و تربیت بدنی از قبیل کادر مربیان ورزشی و تدارک سالن سرپوشیده و زمین و وسائل لازم برای ورزشهای فردی و گروهی فراهم میگردد.
ماده 152 - به منظور سلامت جسم و روح محکومان،اجرای برنامه‌های ورزش صبحگاهی در زندانها برای محکومانی که قادر به انجام ورزش میباشند،اجباری است و بنا بر برنامه‌ای که برای آنان تنظیم میشود باید دستکم روزانه نیم ساعت در هوای آزاد ورزش نمایند.
ماده 153 - محکوم میتواند به پیشنهاد رئیس زندان،موافقت مدیر کل زندان‌های استان مربوط و قاضی ناظر با اجرای تشریفات قانونی و انتظامی در مسابقه‌های ورزشی و فعالیتهای فرهنگی و مذهبی خارج از زندان شرکت نماید.
تبصره- شرکت در مسابقه‌های خارج از کشور افزون بر رعایت مفاد ذکرشده مشمول مقررات خاص خود نیز میباشد.
ماده 154 - به منظور پرورش افکار و استعدادهای هنری و ارتقای سطح معلومات محکومان به پیشنهاد معاونت بازپروری،موافقت رئیس زندان و با جلب کمک و همکاریهای وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمانهای مربوط،در زندانها برنامه‌های نمایش ماهانه ترتیب داده میشود.
محکومانی در نمایشهای ماهانه شرکت خواهند کرد که رئیس زندان از طرز کار و رفتار آنان رضایت داشته و صلاحیت اخلاقی آنها را شورای طبقه‌بندی تأیید نماید.همچنین به منظور پرورش روح‌وجسم محکومان با پیشنهاد رئیس زندان و موافقت مدیر کل و قاضی ناظر، محکومانی که دارای حسن رفتار بوده و مقررات مؤسسه یا زندان را کاملا اجراء مینمایند، دستکم ماهی یکبار به نمایشگاهها یا تفریحگاههای عمومی شهر که از سوی مؤسسه یا زندان به این کار اختصاص داده شده اعزام خواهند شد.بدیهی است حفاظت از محکومان در چنین مواردی با رعایت مفاد این آیین‌نامه به عهده مأموران انتظامی زندان خواهد بود و در صورت لزوم از سایر نیروهای انتظامی محل استفاده خواهد شد.
ماده 155 - نمایش فیلمهای آموزنده و اخلاقی تحت نظر معاونت بازپروری در مؤسسه یا زندان با جلب کمک و همکاری اداره‌ها و سازمانهای مربوط با رعایت ماده پیش مانعی ندارد.
ماده 156 - محکومان میتوانند در ساعت‌های فراغت خود با رعایت نظم و ترتیب بر اساس برنامه تنظیمی از برنامه‌های رادیو و تلویزیون استفاده نمایند.
ماده 157 - متهمان واجد صلاحیت میتوانند با صلاحدید مسؤولان زندان از برنامه‌های بازپرورانه استفاده نمایند مگر اینکه به لحاظ عدم شایستگی اخلاقی و نوع و اهمیت جرم ارتکابی و یا دستور قضائی،اجتماع آنان با سایر متهمان و محکومان به مصلحت نباشد.
ماده 158 - از تاریخ تصویب این آیین‌نامه معاونت بازپروری سازمان به وسیلهی واحدهای بازپروری درون مؤسسه‌ها و زندانها،مکلف است کلیه اقدامهای بازپرورانه مقرر در این فصل اعم از آموزشی،حرفه‌آموزی،مذهبی و مانند آنها را با توجه به تأثیر آنها در بازسازگاری محکومان و کاهش تکرار بزه مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قرار دهد و در صورت نافایده‌مندی هر یک از این برنامه‌ها،باید برنامه‌های بازپرورانه هدفمند که اجرای آن کاهش میزان تکرار بزه را در پی داشته باشد،تهیه،تدوین و اجراء گردد رونوشت گزارشهای ارزیابی ماهانه و سالانه به استحضار رئیس سازمان خواهد رسید.
تبصره- بیتوجهی به مقررات این ماده تخلف به شمار آمده،موجب پیگرد در هیأت‌های رسیدگی به تخلف‌های اداری است.
ماده 159 - محکومان میتوانند از اخبار کشور به وسیله وسائل ارتباط جمعی مجاز در داخل مؤسسه یا زندان مانند رادیو،تلویزیون و دستکم یک روزنامه کثیر الانتشار اطلاع حاصل نمایند.
ماده 160 - در صورت امکان در هر زندان میبایست زیر نظر واحد بازپروری نشریه ماهانه منتشر و اطلاعات مربوط به فعالیتهای بازپرورانه و مقررات انتظامی مؤسسه یا زندان با درج مقاله‌هایی که به وسیله مربیان یا محکومان تهیه میشود در آن منعکس گردد.محکوم حق ندارد در ضمن مقاله‌های خود کمکهای مادی یا انجام خدمتی را از مردم طلب نماید و مطالب مندرج در نشریه زندان باید صرفا واجد جنبه‌های اخلاقی،تربیتی،ادبی،علمی،تفریحی،هنری و سرگرمکننده باشد.
ماده 161 - اجازه بازدید از زندان به دستور کتبی مدیر کل زندانها یا مقام‌های قضائی صلاحیتدار افزون بر مقام‌های رسمی کشور تنها به کسانی داده میشود که در رشته‌های مربوط به علوم مذهبی،اجتماعی،اخلاقی،تربیتی،کیفرشناسی،جزائی و علوم اداره زندانها تدریس یا تحقیق مینمایند یا آنهایی که در انجمنهای خیریه به فعالیتهای مذهبی،اجتماعی و اصلاح محکومان عضویت دارند.
ماده 162 - مقام‌های مجاز برای ورود به زندانها و مؤسسه‌های تأمینی و تربیتی عبارتند از:
رئیس قوه قضائیه و معاونان وی،رئیس دیوان عالی کشور،دادستان کل کشور،وزیر دادگستری،دادستان انتظامی قضات،رئیس سازمان و معاونان او،مدیران کل سازمان،بازرسان اعزامی رئیس قوه قضائیه،مأموران دفاتر بازرسی و حفاظت اطلاعات سازمان،بازرسان سازمان بازرسی کل کشور بر اساس ابلاغ صادر شده،مسؤول دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان و مسؤولان واحدهای استانی این دفتر در حوزهی استان محل خدمت،رئیسان دادگستری، قاضیان ناظر زندان،دادستان و معاونان وی و قاضیان دادگاهها و دادسراها در مورد پرونده‌های مطرح شده نزد آنان و همچنین رئیسان سازمان قضائی نیروهای مسلح،دادستان و معاونان وی در مورد متهمان و محکومان مربوط به این سازمان.
تبصره 1- اشخاص زیر با اطلاع و اجازه رئیس زندان و رعایت سایر مقررات این آیین‌نامه در حدود وظائف و شغل خود و در صورت نیاز میتوانند وارد مؤسسه یا زندان شوند:
مدیر عامل،رئیس هیأت مدیره،کارکنان و مددکاران انجمن حمایت از زندانیان شهرستان محل.
تبصره 2- ورودوخروج نیروهای اطلاعاتی وزارت اطلاعات به منظور انجام امور محول‌شده پس از معرفی و هماهنگی لازم با سازمان تنها در حدود قانون و مقررات تشکیل وزارت اطلاعات خواهد بود.
تبصره 3- ورود مأموران با سلاح گرم یا سرد به پوسته داخلی مؤسسه‌ها،زندانها،بندها و اندرزگاهها به استثناء موارد بحرانی بر اساس دستور،ممنوع است و تخلف از آن حسب مورد موجب تعقیب قانونی خواهد بود.
ماده 163 - عکسبرداری،ردوبدل کردن اشیاء،نامه،حمل ضبط صوت،دوربین عکاسی، مواد ممنوعه و نظائر این اعمال برای بازدیدکنندگان در مواقع بازدید ممنوع میباشد.
ماده 164 - بازدیدکنندگان باید از پیش اجازه مخصوص به امضاء رئیس مؤسسه یا زندان را اخذ نموده،و به هنگام ورود برگ شناسایی و اجازه کتبی خود را به مسؤول امور نگهبانی زندان ارائه دهند.ساعت ورود و مشخصات کامل و علت بازدید و ساعت خروج آنها باید در دفتر مخصوص بازدیدکنندگان ثبت گردد.هرگاه بازدیدکننده دیدگاههایی اصلاحی یا انتقادی داشته باشد نتیجه مشاهده‌ها و استنباطهای خود را در دفتر یادشده منعکس مینماید در این صورت مراتب باید به وسیله اداره کل به سازمان گزارش شود تا از این‌گونه همکاریها و راهنماییها در بهبود وضع مؤسسه‌ها و زندانها حداکثر استفاده به عمل آید.
ماده 165 - تهیه فیلم و خبر و انتشار شرح احوال و عکس محکومان به طوری که باعث شناسایی،هتک حیثیت و رسوایی آنان نشود و یا خود به طور کتبی به آنها رضایت دهند با اجازه معاونت بازپروری سازمان مجاز خواهد بود.
ماده 166 - انجام عقد نکاح و طلاق و تنظیم هرگونه سند معامله و قرارداد یا تعهدی که یک طرف آن محکوم باشد بایستی با اجازه مقام قضائی مربوط یا قاضی ناظر زندان انجام و در صورت لزوم در مؤسسه یا زندان به وسیله یکی از سردفتران اسناد رسمی با شرایط عادلانه‌تر از سایر دفترهای اسناد رسمی انجام پذیرد تا موجب تضییع حقوق محکوم یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر نشود.
فصل پنجم‌تخلف‌ها و تنبیه‌های درون مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانها
ماده 167 - اعتراض،شکایت و تقاضای ملاقات به صورت دسته‌جمعی و اعتصاب محکومان و متهمان به کلی ممنوع است ولی هر محکوم میتواند به طور شفاهی یا کتبی تقاضای ملاقات با قاضی ناظر زندان یا رئیس مؤسسه یا زندان را بنماید و اگر شکایت یا اعتراضی دارد آن را در صندوقهای مربوط بیندازد.به همین منظور صندوقهایی در محلهای مناسب نصب گشته، دستکم هفته‌ای یک بار توسط قاضی ناظر تخلیه و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
تبصره- به گزارشهای نامربوط به مؤسسه یا زندان،یا بدون امضاء و مشخصات نویسنده ترتیب اثر داده نخواهد شد.
ماده 168 - هر محکوم باید به محض اطلاع از وقوع حوادث و پیشامدهای سوء احتمالی و اعمالی که تحقق آن مخل نظم داخلی مؤسسه یا زندان میگردد،مراتب را فوری به مسؤول امور نگهبانی یا به هریک از مقام‌های مسؤول زندان گزارش دهد.
ماده 169 - تندخویی،دشنام،ادای الفاظ رکیک یا تنبیه بدنی متهمان و محکومان و اعمال تنبیه‌های خشن،مشقت‌بار و موهن در مؤسسه‌ها و زندانها به کلی ممنوع است.
ماده 170 - مقید نمودن محکوم و متهم به دستبند به منظور کنترل و جلوگیری از خودزنی،ایذاء و آزار دیگران،ایراد خسارت به اموال و ممانعت از فرار وی به هنگام اعزام و بدرقه برابر نظریه رئیس مؤسسه یا زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسؤول در مؤسسه یا زندان مجاز میباشد.
ماده 171 - در هنگام شورش محکومان یا متهمان،کارکنان مؤسسه‌ها و زندانها نهایت تلاش خود را در برقراری آرامش و جلوگیری از بروز خونریزی یا ایراد خسارت به افراد و اموال خواهند نمود و در صورت لزوم از مقام‌های انتظامی محل استمداد نموده،جلوی گسترش شورش را میگیرند و متخلفان را حسب مورد به دستگاه قضائی و شورای انضباطی،مؤسسه یا زندان معرفی خواهند کرد.
ماده 172 - کلیه محکومان و متهمان مکلف به حسن رفتار و سلوک با یکدیگر و اطاعت از دستورهای مأموران مؤسسه یا زندان و رعایت کلیه مقررات داخلی زندان هستند و در صورت تخلف حسب مورد در شورای انضباطی مطرح و تصمیم‌های اتخاذی درباره آنها اجراء خواهد شد.
ماده 173 - هرگاه محکومان یا متهمان با یکدیگر اختلافی داشته باشند بایستی موضوع را به اطلاع مربی تربیتی بند رسانده تا رئیس اندرزگاه را در جریان امر قرار دهد و رئیس اندرزگاه موظف است به شیوه‌ای مقتضی رفع اختلاف نماید و هرگاه موفق به حل اختلاف نشود جریان را به رئیس مؤسسه یا زندان گزارش خواهد کرد تا رئیس مؤسسه یا زندان حسب مورد اقدام لازم را به عمل آورد.
تبصره- زدوخورد در زندان،خودزنی،اقدام به خودکشی یا تهدید به انجام آن و هر نوع عملی که بنا بر مقررات خلاف محسوب میشود،ممنوع بوده،متخلف بر اساس نظر شورای انضباطی تنبیه و حسب مورد به مراجع قضائی معرفی خواهد شد.
ماده 174 - به منظور رسیدگی به تخلف‌های محکومان و متهمان شورای انضباطی با ترکیب اعضاء زیر تشکیل میگردد:مسؤولان واحدهای قضائی،بازپروری،حفاظت اطلاعات، رئیس اندرزگاه مربوط و یک نفر مددکار با انتخاب رئیس زندان،تصمیم‌های اتخاذی با اکثریت آراء قابل اجراست.
ماده 175 - تنبیه‌های انضباطی عبارتند از:
1-محرومیت از ملاقات حداکثر سه نوبت.
2-محرومیت از مرخصی تا 3 ماه.
3-عدم پیشنهاد عفو و آزادی مشروط حداکثر تا 6 ماه.
4-نگهداری در واحدهای تکنفره حداکثر تا بیست روز.
تبصره 1- اعمال 1/3 از هریک از تنبیه‌های ذکرشده به طور مستقیم از سوی شورای انضباطی امکانپذیر بوده و بیش از آن موکول به موافقت قاضی ناظر میباشد.
تبصره 2- رئیس زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسؤول در مؤسسه یا زندان میتواند خارج از وقت اداری و یا در ایام تعطیل نسبت به معرفی محکومانی که در نظم اخلال نموده‌اند به واحدهای تکنفره تا آغاز وقت اداری اقدام نموده،مراتب را به منظور اتخاذ تصمیم مناسب به شورای انضباطی منعکس نماید.
ماده 176 - شورای انضباطی پس از اتخاذ تصمیم میتواند تنبیه‌های مقررشده را به اکثریت آراء به طور کلی یا جزئی به مدت شش ماه تعلیق نماید هرگاه در این مدت محکوم مرتکب تخلف یا جرمی نشود تنبیه‌های ذکرشده اجراء نمیگردد.در غیر این صورت افزون بر مجازات تخلف یا جرم ارتکابی اخیر،تنبیه‌های مقرر شده در شورای انضباطی نیز به مورد اجراء گذارده خواهد شد.
ماده 177 - آرای شورای انضباطی در مورد تنبیه محکومان یا متهمان به دستور رئیس زندان یا جانشین او اجراء و صورتمجلس حاکی از ذکر نوع تنبیه و اجرای آن تنظیم و در پرونده محکوم درج و بایگانی میگردد.هرگاه محکوم متخلف از تاریخ آخرین تخلف خود به مدت یک سال مرتکب تخلف یا جرم دیگری نشود و از خود به طور مستمر حسن اخلاق و رفتار نشان دهد آثار تبعی تنبیه مقرر منتفی میگردد.در غیر این صورت در مواقع عفو و بخشودگی در جدول رفتار محکوم،به عنوان امتیاز منفی منظور و مورد نظر قرار خواهد گرفت.
ماده 178 - هرگاه اعمال ارتکابی محکوم افزون بر تخلف انضباطی واجد وصف جزائی یا حقوقی باشد،ضمن محکومیت به تنبیه‌های مندرج در آیین‌نامه مراتب به قاضی ناظر به منظور اتخاذ تصمیم گزارش میگردد.
ماده 179 - محکوم یا متهم مکلف است کلیه خسارتهایی را که مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان و مؤسسه‌های وابسته وارد میکند جبران نماید و در صورت عمدی بودن یا عدم جبران بنا بر مقررات قانونی به قاضی ناظر معرفی میگردد.همچنین در صورتی که وجه خسارت تا مبلغ یک میلیون ریال باشد رئیس مؤسسه یا زندان یا جانشین او میتواند با موافقت قاضی ناظر وجه ذکرشده را از حساب یا وجه مربوط به محکوم یا متهم برداشت نموده و موضوع را به طور کتبی به محکوم ابلاغ نماید.
بخش سوم‌رابطه محکوم با خارج از مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان
فصل نخست:ملاقات
ماده 180 - کلیه محکومان و متهمان تحت نظارت کامل و طبق مقررات این آیین‌نامه مجاز به داشتن ارتباط با بستگان و آشنایان خود میباشند و این ارتباط به وسیله ملاقات و مکاتبه‌ها انجام میپذیرد.
تبصره- چنانچه ملاقات یا مکاتبه متهمی خلاف حسن جریان محاکمه باشد قاضی مربوط میبایست به طور کتبی ملاقات با محکوم یا مکاتبه وی را ممنوع اعلام کند.در این صورت و در مدت ممنوعیت حسب مورد ملاقات با محکوم و یا مکاتبه او تنها با اجازه کتبی مراجع قضائی صلاحیتدار مجاز میباشد.تخلف از مفاد این تبصره موجب تعقیب انتظامی یا اداری متخلف خواهد بود ولی پس از آغاز محاکمه وکیل مدافع شخص بازداشت‌شده حق خواهد داشت که با او ملاقات نماید و هیچیک از مأموران انتظامی یا اداری و قضائی نمیتوانند به هیچ وجه از ملاقات جلوگیری نمایند.
ماده 181 - محل ملاقات عمومی محکومان دستکم بایستی مجهز به دیوارهای شیشه‌ای نشکن و وسائل تلفن و لوازم ضد صوت باشد و وسائل ذکر شده باید طوری تعبیه گردد که هنگام ملاقات و مکالمه محکومان با اشخاص،مزاحمت برای سایر اشخاص فراهم نگردد و مکالمه‌ها به سهولت انجام پذیرد.
تبصره- مسؤولان مؤسسه‌ها و زندانها میتوانند برای ایجاد چنین محلهایی که در جهت رفاه خانواده محکومان احداث میگردد از اعتبارات انجمنهای حمایت از زندانیان محل استفاده نمایند.
ماده 182 - زوج یا زوجه،پدر،مادر،برادر،خواهر و فرزندان محکوم یا متهم و همچنین پدر و مادر همسر وی حق دارند بر اساس شرایط ملاقاتهای هفتگی با محکوم ملاقات کنند و سایر بستگان و دوستان محکوم در صورت درخواست با کسب اجازه از طرف رئیس مؤسسه یا زندان یا قاضی ناظر میتوانند ملاقات کنند.
ماده 183 - محکومانی که حسن رفتار و کردار داشته باشند با صلاحدید رئیس مؤسسه یا قاضی ناظر میتوانند با همسر و فرزندان و پدر و مادر و برادر و خواهر و پدر و مادر همسر خود با حضور مأمور مراقب ملاقات حضوری نمایند.
ماده 184 - محکومان کارگاههای حرفه‌آموزی خارج از زندان نیز میتوانند دستکم هفته‌ای یک بار با اشخاص ذکرشده در ماده 182 ملاقات نمایند.محل ملاقات این گروه از محکومان در محل مناسبی که به این منظور اختصاص داده میشود انجام خواهد شد.در این صورت حضور یک مأمور مراقب ضروری است.
ماده 185 - محکومان یا متهمان با موافقت رئیس مؤسسه یا زندان یا قاضی ناظر در مواردی میتوانند ملاقات خصوصی بدون حضور مراقب با همسر و فرزندان خود داشته باشند.
ماده 186 - اداره کل شوراهای حل اختلاف کشور میتواند در هر مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان با نظر سازمان و در چارچوب قانون و آیین‌نامه اجرائی شوراهای حل اختلاف، شعبه‌ای برای حل اختلاف محکومان و شاکیان خصوصی آنان ایجاد نماید.رئیسان زندانها، بازداشتگاهها و مراکز حرفه‌آموزی اشتغال نیز مکلفند برای انجام این امر اقدام و در حد تواناییها همکاری لازم به عمل آورند.
ماده 187 - وکلای دادگستری در صورت داشتن وکالتنامه رسمی برای حفظ حقوق موکل خود میتوانند با اخذ مجوز کتبی از قاضی مربوط یا قاضی ناظر در ساعت‌های اداری به زندان مراجعه و با ارائه وکالتنامه رسمی به رئیس زندان،در صورت امکان در اتاق مخصوص و مجزی از اتاق ملاقات عمومی با موکلان خود ملاقات نمایند و در صورت ممنوع الملاقات بودن محکوم، ملاقات با نظر مقام‌های قضائی مربوط انجام میگیرد.بدیهی است مقدمات تنظیم وکالتنامه رسمی توسط مسؤولان مؤسسه یا زندان فراهم خواهد شد.
تبصره 1- کانون وکلا میتواند در هر زندان به هزینه خود با نظر سازمان اتاقی بسازد که برای ملاقات وکلای دادگستری با موکلان آنها اختصاص داده شود.
تبصره 2- مفاد این ماده نسبت به وکلا و مشاوران حقوقی قوه قضائیه نیز قابل تسری است.
ماده 188 - برنامه ملاقات عمومی در هر مؤسسه یا زندان از نظر روز و ساعت متناسب با فصل‌های سال و نیاز هر محل به وسیله رئیس مؤسسه یا زندان تهیه و با تصویب مدیر کل مربوط آگهی میشود.
تبصره 1- برنامه ملاقات باید به گونه‌ای تنظیم شود که زنان و مردان ملاقاتکننده و ملاقات‌شونده بتوانند به طور جداگانه با یکدیگر ملاقات نمایند.
تبصره 2- برنامه ملاقات عمومی باید به گونه‌ای تنظیم شود که هر محکوم دستکم هفته‌ای یکبار ملاقات داشته باشد و مدت آن کمتر از 20 دقیقه نباشد.
ماده 189 - افزون بر مقام‌های قضائی صلاحیتدار رئیس مؤسسه یا زندان و مدیر کل زندان‌های استان نیز در صورت تشخیص ضرورت میتوانند اجازه ملاقات با محکوم را با اشخاص مجاز در آیین‌نامه صادر نمایند.
تبصره- در صورتی که برای محکوم از سوی شورای انضباطی محدودیت ملاقات در نظر گرفته شود و قاضی ناظر نیز تأیید نموده باشد،موضوع با ذکر دلیل به مراجع ذکرشده در ماده پیش اعلام میگردد تا از دادن ملاقات خودداری نمایند.
ماده 190 - رئیس زندان میتواند تسهیلات ملاقات محکومان بیمار را که در بیمارستان بستری بوده یا قادر به حرکت نیستند با نظر پزشک فراهم آورد.
ماده 191 - ردوبدل کردن نامه و اشیاء مجاز بدون اجازه رئیس زندان یا نماینده وی به هرگونه که باشد،میان ملاقاتکننده و محکوم،به کلی ممنوع است و مأمور ملاقات موظف به حفظ انتظام،انضباط کامل و اجرای دقیق مقررات ملاقات خواهد بود.
تبصره- تخلف مأمور ملاقات و یا قصور و تقصیر وی موجب تعقیب انتظامی یا اداری خواهد بود.
ماده 192 - ملاقات اتباع بیگانه با خانواده و غیر آن باید با حضور یک نفر مترجم مورد اعتماد انجام شود مگر آنکه مکالمه‌ها به زبان فارسی انجام گیرد.پرداخت دستمزد با سازمان است.
ماده 193 - ملاقات نماینده سیاسی و کنسولی با اتباع محکوم خود با معرفی وزارت امور خارجه و با اجازه دادستان،قاضیان رسیدگیکننده یا ناظر زندان میباشد.
تبصره- محکومانی که کشور آنها در ایران نماینده سیاسی ندارند میتوانند با رعایت ماده پیش با نماینده سیاسی و کنسولی دولتی که حافظ منافع آنان میباشد ملاقات نمایند.
ماده 194 - در تمام مواردی که شخص خارجی با محکوم یا متهم ملاقات مینماید باید با حضور یک نفر از کارکنان زندان که دستکم به زبان محکوم آشنایی داشته باشد صورت گیرد و صحبت باید بدون نجوا و با صدای بلند باشد.اگر مأمور مسؤول ملاقات موضوع مذاکره طرفین را بر خلاف مقررات و نظامنامه‌های داخلی مؤسسه یا زندان تشخیص دهد باید فوری به ملاقات خاتمه دهد و چگونگی امر را به رئیس زندان گزارش نماید.
ماده 195 - رئیسان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندانها باید ترتیبی اتخاذ نمایند تا سالن انتظار جهت استقرار ملاقاتکنندگان مجهز به سرویس،فروشگاه و سایر وسائل رفاهی باشد و تدابیری اتخاذ گردد تا ملاقاتکنندگان از مسیر مخصوص جدای از محوطه عمومی مؤسسه یا زندان به قسمت محل ملاقات هدایت شوند.
ماده 196 - در تمامی موارد تنظیم برنامه ملاقات از نظر روز و ساعت و طول مدت ملاقات و چگونگی و کیفیت آن با نظر رئیس مؤسسه یا زندان خواهد بود.
ماده 197 - در صورت وجود امکانات،قاضیان ناظر باید در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانها مستقر گردند تا از نزدیک نسبت به انجام وظائف خود من جمله رفع مشکلات محکومان« اقدام نمایند.در غیر این صورت باید دستکم در هفته سه بار برای بازدید از مؤسسه یا زندان محل خدمت خود سرکشی نمایند.
فصل دوم‌ارسال مراسله‌های پستی
ماده 198 - متهم یا محکومی که ممنوع الملاقات نباشد میتواند در هر هفته دو نامه به عنوان همسر و فرزندان،والدین،وکیل رسمی و یا به دیگر بستگان،دوستان و مقام‌های قضائی و در هر ماه یک نامه به عنوان مقام‌های رسمی کشور،با رعایت موازین شرعی و قانونی نوشته و ارسال دارد.این نامه‌ها باید با حضور مسؤول قسمت ارسال نامه‌ها امضاء و انگشت زده شده و پس از گواهی مسؤول یاد شده به مهر قسمت مربوط ممهور گشته،پس از ثبت در دفتر مراسله‌ها ارسال میگردد.
تبصره- متهم یا محکوم ممنوع الملاقات میتواند با اجازه دادستان یا مقام قضائی رسیدگیکننده در صورت لزوم نامه سرگشاده به خانواده و وکیل رسمی نوشته و پس از تأیید مقام قضائی ارسال دارد.
ماده 199 - در مواقع ضروری و فوق العاده محکوم یا متهم میتواند با اجازه قاضی ناظر یا رئیس زندان بیش از حد مقرر با بستگان خود یا مقام‌های صلاحیتدار قانونی یا کسانی که به نحوی از انحا در تعلیم‌وتربیت و حل مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی او صالح و مؤثر باشند با رعایت مقررات مربوط مکاتبه نمایند.
ماده 200 - نامه‌های صادر شده و واردشده محکوم یا متهم باید به وسیله مسؤول ارسال نامه‌های محکومان که از میان مأموران مجرب و مورد اعتماد مؤسسه یا زندان انتخاب میشود به دقت بررسی و مطالعه شده،پس از امضاء و مهر قسمت ذکر شده،به مقصد ارسال شود.
ماده 201 - نامه‌هایی که نوشته‌های آن مفسده‌انگیز یا مخالف با آیین‌نامه‌های مؤسسه یا زندان یا خلاف نظم و عفت عمومی و اخلاق حسنه بوده یا موجب هتک حرمت اشخاص شود یا متضمن الفاظ رکیک و مستهجن و ناسزا،تهدید و یا تهمت و افترا باشد و همچنین عرض‌حالهای ناموجه و مکرر درباره موضوع‌هایی که از پیش مورد رسیدگی قرار گرفته و تهیه و ارسال آنها صرفا به منظور مزاحمت باشد،به دستور رئیس مؤسسه یا زندان ضبط شده و نویسنده نامه بر اساس مقررات آیین‌نامه تنبیه انضباطی و یا تحت تعقیب جزائی قرار خواهد گرفت.
ماده 202 - متن نامه‌ها باید با خط خوانا و روشن و به زبان فارسی نوشته شده و موضوع آن درباره بیان حقایق مربوط به اوضاع و احوال خانوادگی و شخصی و جریان دعوا مربوط به نویسنده نامه باشد.
ماده 203 - کلیه نامه‌های صادر شده باید در دفتر مخصوص ثبت و نام و نام خانوادگی و مشخصات کامل،شماره قرار یا دادنامه،شماره محکوم،شماره آسایشگاه نویسنده نامه و نشانی و عنوان گیرنده با خط خوانا روی پاکت نوشته شده تا در صورت برگشت آن با استفاده از نوشته‌های دفتر ذکر شده عینا به نویسنده نامه مسترد شود.
ماده 204 - نامه‌هایی که به زبان خارجی نوشته میشود اگر در محل برای ترجمه و بررسی آن وسیله‌ای موجود نباشد بایستی عینا به اداره کل زندانها و در نهایت به سازمان ارسال گردد تا پس از بررسیهای لازم چنانچه ارسال آن به مقصد بدون مانع باشد به منظور ارسال به زندان مربوط اعاده شود.
ماده 205 - متهمان و محکومان اتباع خارجه میتوانند به وسیله وزارت امور خارجه با نماینده سیاسی و کنسولی خود مکاتبه نمایند و نامه‌های آنها باید بنابر مقررات این آیین‌نامه بررسی و به مقصد فرستاده شود.
ماده 206 - در مواقع ضروری ارتباط محکوم به وسیله تلگراف یا تلفن با اشخاص یا مقام‌های رسمی با رعایت مقررات آیین‌نامه با هزینه شخصی محکوم بیاشکال است.
تبصره- مکالمه تلفنی محکومان اتباع خارجی با حضور مترجم مورد اعتماد سازمان بیمانع است.
ماده 207 - واحدهای بازرسی اداره‌های کل موظفند برای هر زندان صندوق شکایت‌ها تهیه و در دسترس محکومان قرار دهند تا در صورتی که محکومان از امور بازداشتگاه یا مؤسسه یا زندان شکایت داشته باشند بتوانند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه‌ای که هویت دقیق محکوم روی پاکت قید شده باشد به طور مستقیم در صندوق ذکر شده قرار دهند این صندوق هر هفته یک بار توسط بازرسی اداره کل باز و شکایت آن به وسیله واحد بازرسی مورد بررسی قرار میگیرد.
ماده 208 - توزیع و قبول نامه‌های محکومان از ساعت 11 صبح الی 14 میباشد.جز در موارد اضطراری،با وصول تلگراف یا هر نامه بایستی حداکثر ظرف دو روز از تاریخ وصول به دست محکوم یا مرجع مربوط برسد.
ماده 209 - در صورتی که محکوم از نحوه اجرای بازداشت یا حبس خود و یا هر امر دیگری از امور بازداشتگاه،مؤسسه و زندان شکایت داشته باشد میتواند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه‌ای سربسته به طور مستقیم به رئیس مؤسسه یا زندان اعلام نماید و نامبرده مکلف است این قبیل نامه‌ها را به مراجع مربوط ارسال دارد.
ماده 210 - متهم یا محکوم میتواند کتابهای مذهبی،علمی،تحصیلی و هر کتاب یا نشریه مجاز را با نظر مسؤول بازپروری دریافت و مطالعه نماید.
ماده 211 - ورود لباسها و پتو و مواد خوراکی توسط متهمان و محکومان بر اساس دستورالعمل صادره از سازمان خواهد بود.
تبصره- هر محکوم میتواند 10 روز پیش از آزادی،از خارج از زندان لباس دریافت نماید و این لباس به انبار تحویل میگردد تا محکوم هنگام خروج از آن استفاده نماید.
ماده 212 - مرسوله‌هایی که توسط پست برای متهم یا محکوم ارسال میشود به وسیله مأموران مجرب و مورد وثوق زندان بازدید و تحویل گرفته میشود.چنانچه مرسوله‌ها از اشیائی باشد که نگهداری آن جرم محسوب میگردد،مراتب ضمن گزارش جهت اتخاذ تصمیم به مقام قضائی صلاحیتدار اعلام و در صورتی که نگهداری آنها در داخل زندان ممنوع باشد به خانواده متهم یا محکوم مسترد و یا جزو اموال محکوم محسوب و تا آزادی وی ضبط خواهد شد.
فصل سوم‌مرخصی
ماده 213 - در موارد ازدواج،فوت بستگان نسبی و سببی درجه نخست از طبقه نخست یا ابتلای آنان به بیماری حاد که به سبب آن برای مدت طولانی قادر به حرکت نباشند،یا بروز هرگونه حادثه غیر مترقبه و یا معضلی که اعزام محکوم به مرخصی را ایجاب نماید محکوم با اخذ تأمین متناسب به شرح تبصره 2 ماده 124 به مدت یک هفته به مرخصی اعزام میشود.
تبصره 1- تصویب موارد فوق و تعیین نوع تأمین به عهده شورای طبقه‌بندی میباشد که توسط رئیس شورا اجراء میگردد.
تبصره 2- در صورت نیاز به اعطاء مرخصی مجدد موضوع این ماده اعطاء مرخصی بلا مانع است.
تبصره 3- در صورت عجز از فراهم نمودن تأمین،اعزام محکوم تحت مراقبت مأموران حداکثر برای مدت ده ساعت در روز به خارج از زندان بلا مانع است.
ماده 214 - به جز موارد ذکرشده در ماده 213 در صورت نیاز،اعطاء مرخصی موکول به موافقت شورای طبقه‌بندی است.
ماده 215 - شورای طبقه‌بندی میتواند بنا به ضرورت محکوم را به همراه مأموران بدون لباس فرم نظامی اعزام نماید.
ماده 216 - در مواردی که محکوم پس از تحمل حداقل یک ماه از محکومیت حبس با توجه به نوع جرم ارتکابی و میزان محکومیت از شخصیت،اخلاق و رفتار مناسبی برخوردار باشد شورای طبقه‌بندی میتواند پس از اخذ تأمین مناسب حداکثر پنج روز در هر ماه به طور پیوسته به وی مرخصی اعطاء نماید.
تبصره 1- شورای طبقه‌بندی در صورت لزوم میتواند بدون لحاظ مهلت یکماهه ذکر شده نیز نسبت به اعطاء مرخصی اقدام نماید.
تبصره 2- در صورت ضرورت،مرخصی موضوع این ماده قابل تمدید خواهد بود.
ماده 217 - به محکومانی که در مدت تحمل کیفر در زمینه حرفه‌آموزی و اشتغال،حفظ و درک مفاهیم قرآن کریم و نهج البلاغه و فراگیری سایر امور بازپرورانه نظیر فعالیتهای آموزشی،فرهنگی،هنری و ورزشی توفیقاتی به دست آورند به تشخیص مسؤول بازپروری یا مؤسسه به شورای طبقه‌بندی معرفی و به ترتیب زیر مرخصی تشویقی اعطاء خواهد شد:
الف‌فراگیری یک حرفه ده روز؛
ب‌اشتغال منظم و ماهانه برای هر ماه 3 روز؛
ج‌برای حفظ هر جزء از قرآن کریم ده روز؛
دبرای قبولی در هر دوره نهضت سوادآموزی و سایر موارد هفت روز.
ماده 218 - بنا به پیشنهاد رئیس مؤسسه یا رئیس زندان،شورای طبقه‌بندی میتواند به محکومان مشغول به کار در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال،کارورزی،کاردرمانی(اردوگاه)در هر هفته دو روز مرخصی اعطاء نماید.
ماده 219 - بنا به پیشنهاد رئیس مؤسسه یا رئیس زندان،شورای طبقه‌بندی با اخذ تأمین مناسب در صورت درخواست محکوم،به مناسبت عید نوروز و عیدهای اقلیتهای دینی رسمی کشور میتواند به محکومان حداکثر هفت روز مرخصی اعطاء نماید.
ماده 220 - شورای طبقه‌بندی میتواند به کلیه محکومان مربوط به جرائم چک پرداخت نشده و محکومیتهای مالی یا محکومانی که به طور صرف جنبه مالی محکومیتشان باقی مانده است،به منظور جلب رضایت شاکی یا کاهش دین‌ها،مرخصیهایی در هر ماه به مدت پانزده روز اعطاء نماید که در صورت لزوم و پیشرفت در اخذ رضایت نیز قابل تمدید میباشد.
ماده 221 - به محکومان مرتکب جرائم مالی شامل صادرکنندگان چک پرداخت‌نشده در صورتی که در مدت استفاده از مرخصی موفق به جلب رضایت شاکیان شده و مراتب را به اجرای احکام مرجع رسیدگیکننده اعلام نموده باشند و نیز محکومان به پرداخت مهریه،نفقه و دیه به لحاظ جرائم غیر عمدی منتهی به صدمات بدنی و همچنین محکومان ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی تمدید مرخصی تا سقف یک ماه به منظور تقسیط جزای نقدی یا جلب رضایت شاکی با نظر شورای طبقه‌بندی بلا مانع است و مدت ذکر شده نیز قابل تمدید است.
ماده 222 - رئیس حوزه قضائی،دادستان محل و قاضی ناظر زندان نیز میتوانند نسبت به اعطاء مرخصیهای مذکور در مواد 215،217،220 و 221 با اخذ تأمین مناسب رأسا اقدام نمایند.
ماده 223 - شورای طبقه‌بندی موظف است نسبت به بررسی مرخصی محکومانی که باقیمانده حبس آنها حداکثر تا سه ماه است با در نظر گرفتن وضعیت جسمانی یا معیشت خانواده،اصلاح‌پذیری و شخصیت محکوم اقدام و در صورت استحقاق با اخذ تعهد کتبی و بدون اخذ تأمین نسبت به اعطاء مرخصی اقدام نماید.
ماده 224 - مرخصیهای پیش‌بینی شده در موارد فوق مانع یکدیگر نیست.
ماده 225 - چنانچه محکوم پس از پایان مدت مرخصی،به تشخیص مقام اعطاکننده مرخصی بدون عذر موجه به مؤسسه یا زندان مراجعه ننماید،افزون بر ضبط تأمین مأخوذه مطابق قانون اقدام لازم معمول خواهد شد.
ماده 226 - محکومانی که جرم آنان سرقت مسلحانه،جاسوسی،اقدام علیه امنیت کشور و یا دائر کردن مراکز فساد و فحشاء،آدم‌ربایی،جرائم باندی،اخلال در نظام اقتصادی،محکومان دارای دو بار سابقه محکومیت به خاطر همان جرم،محکومان به حبس ابد و کلیه محکومانی که به جهت اجرای حکم قصاص یا اعدام در زندان نگهداری میشوند و نیز افرادی که به شرارت مشهورند از شمول اعطاء مرخصی مستثنی هستند مگر با تشخیص دادستان یا رئیس حوزه قضائی.
ماده 227 - اعطاء مرخصی به متهمان تحت قرار بازداشت حسب مورد منوط به موافقت مقام رسیدگیکننده به پرونده یا دادستان خواهد بود.
ماده 228 - شورای طبقه‌بندی موظف است هر دو ماه یکبار وضعیت بازداشت‌شدگان تحت قرار را بررسی و جهت اعمال قوانین و مقررات به دفتر رئیس قوه قضائیه،رئیس کل دادگستری استان و رئیس سازمان اعلام نماید.
ماده 229 - چنانچه حسب تشخیص پزشک قانونی محکوم دارای بیماری صعب العلاج باشد یا امکان معالجه وی در مؤسسه یا زندان وجود نداشته یا ادامه حبس موجب شدت بیماری یا تأخیر در بهبودیش باشد یا قادر به تحمل حبس نباشد به پیشنهاد رئیس مؤسسه یا زندان،شورای طبقه‌بندی موظف است به مدت یک ماه به او مرخصی اعطاء نماید که در صورت نیاز قابل تمدید میباشد.
تبصره- در صورت ابتلا به بیماریهای لا علاج و رعایت مصلحت،رئیس مؤسسه یا زندان میتواند پیشنهاد عفو محکوم را به مراجع مربوط بنماید.
فصل چهارم‌انتقال،اعزام و بدرقه محکوم
ماده 230 - هر متهم یا محکوم در بازداشتگاه مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانی که در حوزه قضائی صادرکننده قرار یا حکم قرار دارد نگهداری میشود،مگر در مواردی که دادگاه صادرکننده حکم بر اساس قانون محل دیگری را برای تحمل کیفر تعیین نماید.
« تبصره- محکومانی که در زندان نگهداری میشوند در صورتی که غیر از مقام‌های قضائی صادرکننده حکم یا قرار،توسط مقام قضائی دیگری به عنوان متهم به منظور تحقیق احضار شوند،مدیر زندان مکلف است ضمن اعزام مراتب را به مقام‌های قضائی صلاحیتدار اعلام نماید.
ماده 231 - تعیین محل نگهداری محکومان و متهمان در حوزه قضائی و نیز تعیین ساعت‌ها،دفعه‌ها و نوع ملاقات و سایر ترتیبات انجام ملاقات و مرخصی و جابه‌جایی محکوم به عهده سازمان میباشد.
ماده 232 - رئیسان زندانها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند هر دو ماه یکبار در صورت تقاضای محکوم و یا رأسا به تشخیص خود تغییر نوع زندان محکوم را بر حسب بهبود وضع اخلاقی محکوم یا تنزل آن به مرکز پذیرش و تشخیص پیشنهاد کنند تا برای اتخاذ تصمیم در شورای طبقه‌بندی مطرح گردد.
ماده 233 - در هر مورد که نگهداری محکوم در زندان محلی مخالف مصالح آن شهرستان یا استان باشد با موافقت مقام‌های قضائی مربوط و تعیین محل انتقال به وسیله اداره کل زندانها با جلب نظر شورای طبقه‌بندی و موافقت دادستان محکوم منتقل میشود.
ماده 234 - انتقال محکوم از حوزه قضائی محل صدور و اجرای حکم به حوزه قضائی دیگر مستلزم موافقت دادستان مربوط و مدیر کل مبداء و مقصد خواهد بود.
تبصره 1- سازمان باید ترتیبی اتخاذ نماید که محکومان با درخواست شخصی در نزدیکترین زندان محل سکونت خانواده خود تحمل کیفر نمایند بدیهی است مراجع قضائی نیز در این مورد اقدامهای لازم را برای اعطاء نیابت قضائی معمول خواهند داشت.
تبصره 2- پس از انتقال محکوم به زندان جدید کلیه امور قضائی و اجرائی بعدی به عهده دادستان حوزه قضائی مؤسسه یا زندان جدید خواهد بود.بدیهی است قاضی مجری حکم مبداء به دادستان یا قاضی مجری حکم مقصد نیابت قضائی اعطاء خواهد کرد.
تبصره 3- محکوم یا خانواده او میتوانند تقاضای خود را در مورد انتقال به رئیس زندان مقصد و یا مبداء تقدیم نموده تا بنابر مفاد این ماده عمل شود در این صورت هزینه‌های متعلقه به عهده محکوم است.
تبصره 4- در صورت تراکم بیش از حد جمعیت کیفری در یک زندان،یا بروز حوادثی نظیر زلزله و آتش‌سوزی یا ابتلاء به بیماریهای واگیردار و حاد و یا وضعیت خاص معیشتی و خانوادگی محکوم،رئیس سازمان میتواند نسبت به انتقال محکومان به زندان‌های مجاور اقدام نماید.
ماده 235 - اعزام،بدرقه،نقل‌وانتقال محکومان و متهمان به مراجع قضائی،مراکز درمانی، تربیتی،آموزشی،مرخصیهای تحت الحفظ و یا سایر مراجع مربوط بر اساس ضوابطی که از سوی سازمان اعلام میشود به عهده نیروهای مسلح یگان انتظامی سازمان میباشد و تا تأمین نیروهای مورد نیاز و استقرار کامل یگان یادشده این امر به وسیله نیروهای انتظامی صورت میگیرد.
تبصره 1- استفاده از دستبند در موارد یادشده برای محکومان و متهمان،مجاز نیست مگر در موارد ضروری حسب تشخیص رئیس زندان و جرائمی که به موجب دستورالعمل صادر شده از سوی سازمان تعیین میشود.
تبصره 2- در مواقعی که زندانی به دادگاه و یا دفتر کار سایر مراجع وارد میشود،مأموران بدرقه و مراقبان او نیز وارد آنجا خواهند شد و به دستور مقامات قضائی،دستبند زندانی باز میشود و در صورتی که دستور خروج مأموران از اطاق صادر گردد،به مسؤولیت مقام دستوردهنده پس از امضاء اجازه‌نامه‌ای که نمونه‌اش منضم به این ماده میباشد مأموران بدرقه پشت درب اتاق مراقب زندانی خواهند بود.
فرم مربوط به ماده 235
شعبه...
رئیس شعبه
اینجانب...
دادرس،بازپرس،دادیار
به منظور انجام تحقیقات به 1-...2-...مأموران بدرقه و مراقبت متهم یا محکوم ...فرزند...مورد پرونده کلاسه...دستور خروج را صادر نمودم.
ساعت ورود:
ساعت خروج:
امضاء
ماده 236 - در مواردی که متهم یا محکوم قادر به حرکت نبوده و یا خروج وی از زندان به مصلحت نباشد،بنا به پیشنهاد رئیس زندان و موافقت دادستان محل تحقیقات و یا دادرسی با حضور قاضی مربوط انجام خواهد شد.
تبصره- در حوزه‌های قضائی که دادسرا تشکیل نشده است انجام این امر موکول به نظر رئیس حوزه قضائی محل خواهد بود.
بخش چهارم‌آماده سازی برای خروج از زندان و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال
فصل نخست‌فعالیتهای مددکاری
ماده 237 - برای تسهیل بازگشت محکومان به زندگی عادی باید در حفظ روابط و علایق خانوادگی آنان اهتمام لازم به عمل آید به همین منظور مددکاران اجتماعی در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانها موظفند به طور منظم با محکوم در تماس بوده،با جلب اعتماد وی در رفع مشکلات و تأمین احتیاجات مادی و معنوی او و خانواده‌اش به وسیله دوائر مربوط و در نتیجه در ایجاد روابط حسنه با خانواده و تحکیم مبانی آن مؤثر و مفید واقع شوند.
تماس سایر مأموران زندان با خانواده محکوم ممنوع و موجب تعقیب انتظامی یا اداری است.
تبصره- ارتباط با خانواده محکوم توسط مددکار الزاما با هماهنگی و اطلاع رئیس زندان خواهد بود.
ماده 238 - از جمله وظائف زندان آماده نمودن محکومان برای بازگشت به محیط خارج از مؤسسه یا زندان میباشد.انجام این وظیفه به عهده مددکاری و به موجب آیین‌نامه اجرائی مددکاران اجتماعی است.
ماده 239 - اجرای احکام زندان موظف است آخر هر هفته اسامی محکومان را که دو ماه به پایان محکومیت آنان باقی مانده است تهیه و به قسمت رسیدگی و مددکاری تسلیم نماید و اداره مراقبت بعد از خروج یا همکاری با کمک انجمن حمایت از زندانیان،انجمنهای خیریه و اداره‌های مربوط به مشاغل وزارت کار و امور اجتماعی نسبت به محکومانی که مأوی و شغلی ندارند دستکم تا سه ماه پس از آزادی از زندان حمایت مادی و معنوی به عمل میآورند.
ماده 240 - در مورد محکومان بیبضاعت که پس از آزادی از زندان میخواهند به موطن خود مراجعت نمایند بایستی رئیس زندان پیش‌بینیهای لازم را به عمل آورده موجبات اعزام آنان را به مقصد مورد نظر فراهم سازد.هزینه سفر آنها به وسیله زندان یا انجمن حمایت از زندانیان تأمین و پرداخت خواهد شد.
ماده 241 - محکومان بیمار و بیبضاعتی که در حال بیماری آزاد میشوند میبایستی به وسیله انجمنهای حمایت از زندانیان تا حصول بهبودی و توانایی انجام کار مورد حمایت قرار گیرند و چنانچه از کار افتاده یا معلول باشند با توجه به امکانات انجمن و بر اساس مقررات از آنها حمایت شود.
ماده 242 - مسؤولان و کارکنان واحد بازپروری به طور مستمر با محکومان در تماس بوده ضمن تعلیم مبانی عقیدتی اسلام و تبلیغ و راهنمایی صحیح نیست به تهذیب و تزکیه نفس و تحکیم مبانی اخلاقی و الفت آنان به اخلاق اسلامی و علاقه آنان به زندگی سالم و عمل صالح اقدام نموده و در حل مشکلات روحی،تسکین درونی و ایجاد امید به اصلاح و زندگی صحیح آنان به منظور بازگشت به جامعه و ادامه زندگی سالم اجتماعی تلاش نمایند اجرای برنامه‌های مذهبی و نماز بر عهده کارکنان یا نمایندگان این واحد است.
فصل دوم‌نحوه آزادی محکومان
ماده 243 - اجرای احکام زندان مکلف است یک هفته پیش از پایان مدت محکومیت محکومان به پرونده آنان به دقت رسیدگی نموده و برگ آزادی صادر و به رئیس زندان اعلام و تسلیم نماید.رئیس زندان یا جانشین او نیز وظیفه دارد پرونده محکومانی را که به حکم مراجع قضائی یا در انقضاء مدت محکومیت باید از زندان آزاد شوند بررسی نموده و بدون وقفه و تأخیر نسبت به آزادی آنان بر اساس سابقه و دستور رسیده اقدام نمایند.
تبصره- زمان آزادی محکوم باید به وسیله رئیس زندان به طور کتبی به قاضی صادرکننده حکم اعلام گردد.
ماده 244 - اجرای احکام زندان مکلف است یک هفته پیش از آزادی محکومانی که باید پس از آزادی به خارج از کشور طرد شوند و یا برای تبعید به شهرستان منتقل شوند و یا تحویل مراکزی همچون بهزیستی گردند،مراتب را به مرجع قضائی مربوط اعلام داشته رونوشت نامه را نیز به قاضی ناظر منعکس نماید.
ماده 245 - محکوم به هنگام آزادی مکلف است لباسها و لوازم دولتی را که همراه خود دارد عینا مسترد نموده و با تسلیم رسید مربوط به وجوه نقدی و اسناد و اشیاء قیمتی،لباسها، لوازم شخصی و دفترچه‌های بانکی خود،این اسناد،دفاتر و لوازم را به هنگام خروج از زندان دریافت نماید.چنانچه محکوم هنگام خروج لباس‌های کافی نداشته و فاقد بضاعت باشد رئیس زندان به وسیله انجمن حمایت از زندانیان موظف به تهیه آنان میباشد.
ماده 246 - محکوم مکلف است هنگام آزادی از زندان نشانی کامل اقامتگاه و محل سکونت و شماره تلفن خود را تعیین نموده به دفتر زندان تسلیم نماید.
ماده 247 - این آیین‌نامه مشتمل بر 247 ماده و 108 تبصره در اجرای قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها،به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب 1364 در تاریخ 1384/9/20 به تصویب رئیس قوه قضائیه رسید و از تاریخ یادشده لازم‌الاجراء است.
همچنین کلیه آیین‌نامه‌های مغایر با این آیین‌نامه از جمله آیین‌نامه اجرائی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب 1380/4/26 و اصلاحات بعدی آن لغو میگردد.
2(2)