آیین‌نامه اجرائی حمل‌ونقل جاده‌ای مواد خطرناک
مصوب 1380/12/22 هیأت وزیران با اصلاحات بعدی
فصل اول:کلیات و تعاریف
الف‌متصدی حمل‌ونقل:منظور از متصدی حمل‌ونقل در این آیین‌نامه،کلیه شرکتها و مؤسسات حمل‌ونقل،سازمانها،کارخانجات و...اعم از دولتی و غیر دولتی میباشند که به حمل‌ونقل محمولات خطرناک(تولیدات یا مواد اولیه)مبادرت میورزند.
ب‌مواد خطرناک:موادی که نسبت به بهداشت یا سلامتی انسان،حیوان و محیط زیست ذاتا خطرزا بوده و مشمول یکی از طبقه‌بندیهای نه‌گانه زیر میباشند:
1-طبقه یک:این طبقه به سه دسته تقسیم‌بندی میشود:
1-1-مواد و محصولات منفجره.
1-2-محصولات و کالاهایی که با مواد منفجره انباشته گردیده‌اند.
1-3-محصولات و کالاهایی که ایجاد آتش‌سوزی و احتراق مینمایند.
2-طبقه دو:این طبقه مشتمل است بر گازهای تحت فشار مایع نشده و گازهای نامحلول تحت فشار.
3-طبقه سه:این طبقه مشتمل است بر مایعات قابل اشتغال.
4-طبقه چهار:این طبقه به سه دسته تقسیم‌بندی میشود:
4-1-جامدات قابل اشتعال.
4-2-موادی که دارای قابلیت آتش‌سوزی و آتش‌افروزی خودبه‌خود میباشند.
4-3-موادی که بر اثر تماس با آب یا مجاور با رطوبت،گازهای قابل اشتعال تولید میکنند.
5-طبقه پنج:این طبقه به دو دسته تقسیم‌بندی میشود:
5-1-موادی که باعث ایجاد زنگ‌زدگی میشوند.
5-2-پراکسیدهای آلی.
6-طبقه 6:این طبقه به دو دسته تقسیم‌بندی میشود:
6-1-محصولات سمی.
6-2-مواد و محصولات متعفن که باعث ایجاد و نشر بیماریهای عفونی میگردند.
7-طبقه هفت:مواد رادیواکتیو.
8-طبقه هشت:مواد خورنده و اسیدها.
9-طبقه نه:مواد و محصولات خطرناک متفرقه.
فهرست و اقسام مواد خطرناک که تحت هریک از طبقات نه‌گانه فوق قرار میگیرند در زمینه«ز»این آیین‌نامه آمده است.همچنین در میان مواد خطرناک موضوع طبقات 2 و 4، موادی وجود دارند که از حیث اهمیت خطر و نحوه حمل،علاوه بر مقررات کلی دارای شرایط خاصی هستند که شرح هریک از طبقات مذکور به ترتیب در ضمیمه«ح»و«ط»این آیین‌نامه آمده است.
تبصره- برنامه زمان‌بندی و مراحل اجرای مفاد آیین‌نامه به شرح زیر است:
1-کلیه شرایط و ضوابط مربوط به فصول اول و دوم این آیین‌نامه در خصوص کلیات و مقررات مربوط به عملیات بارگیری،حمل‌ونقل و باراندازی مواد خطرناک پس از تصویب آیین‌نامه لازم‌الاجراء میباشد.
2-کلیه شرایط و ضوابط فصل سوم آیین‌نامه در خصوص مقررات مربوط به وسائل نقلیه حامل مواد خطرناک حداکثر تا 1 سال پس از تاریخ تصویب آیین‌نامه لازم‌الاجراء میباشد.با وجود این مهلت رعایت مقررات مربوط به فصل سوم برای وسائل نقلیه حامل مواد سوختی در کشور 2 سال پس از تصویب آیین‌نامه است.
3-کلیه شرایط و ضوابط فصل چهارم این آیین‌نامه در خصوص مقررات مربوط به راننده و کمکراننده وسائل نقلیه حداکثر تا شش ماه پس از تاریخ تصویب آیین‌نامه لازم‌الاجراء میباشد و کلیه متصدیان حمل‌ونقل موظفند ظرف مدت یاد شده اقدامات لازم را برای اجرای آن به عمل آورند.
تبصره(الحاقی 1383/7/26)- در موارد حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی،فرم طراحی شده توسط شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مشروط به درج موارد و اطلاعات مربوط،به عنوان ضمیمه«ب»موضوع این ماده تلقی شده و ارائه فرم یاد شده به ضمیمه بارنامه مربوط توسط رانند وسیله نقلیه حامل فرآورده‌های نفتی کفایت میکند.
تبصره(الحاقی 1383/7/26)- به شرکتهای حمل‌ونقل مهلت داده میشود تا نسبت به فراهم نمودن زمینه اجرای مفاد این ماده در خصوص حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی تا پایان سال 1383 اقدام نمایند.
تبصره- چنانچه متصدی حمل‌ونقل از وجود کالای خطرناک آگاه نشده باشد،پس از وقوف به موضوع باید با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست یا واحدهای تابعه آن و کسب اجازه مدعی العموم حوزه قضائی محل توقف نسبت به تخلیه محموله اقدام نموده یا به محل بارگیری عودت نماید.در این شرایط صاحب کالا مطابق قوانین و مقررات موجود مسؤول جبران کلیه خسارتها و هزینه‌هایی است که از تحویل چنین کالایی به متصدی حمل‌ونقل،شخص ثالث یا دولت وارد گردیده است.
الف‌مؤسسات و شرکتهای حمل‌ونقل جاده‌ای بر اساس ماده 13 مقررات و آیین‌نامه حمل‌ونقل بار و مسافر و مدت لغو پروانه فعالیت و تعطیلی شرکتها و مؤسسات حمل‌ونقل جاده‌ای موضوع ماده 14 اصلاحیه قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و اخذ جرائم رانندگی.
ب‌رانندگان وسائل نقلیه بر اساس جداول جرائم رانندگی موضوع ماده 2 قانون نحوه رسیدگی بر تخلفات و اخذ جرائم رانندگی.
فصل دوم‌مقررات مربوط به عملیات بارگیری،حمل‌ونقل و باراندازی مواد و محمولات خطرناک
تبصره- سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای میتواند مجوز عبور و مسیر حمل‌ونقل بعضی از مواد خطرناک را به‌صورت مدت‌دار ارائه نماید.
تبصره(الحاقی 1383/7/26)- دارندگان وسائل نقلیه حامل فرآورده‌های نفتی موظفند حداکثر تا پایان شهریورماه سال 1384 نسبت به نصب تجهیزات مربوط به کنترل لحظه‌ای سرعت مجاز،ساعت مجاز رانندگی و امثال آن اقدام نمایند.پس از آن تاریخ وسائل نقلیه حامل فرآورده‌های نفتی تنها در صورت نصب تجهیزات یاد شده مجاز به تردد در شب میباشند.
الف‌نصب گوه به تعداد حداقل 2 عدد و متناسب با تعداد چرخ‌های وسائل نقلیه حامل مواد و محصولات خطرناک در حین توقف الزامی است.
ب‌موتور وسیله حامل مواد و محصولات خطرناک باید در حین توقف خاموش باشد.
ج‌وسائل نقلیه حامل مواد و محصولات خطرناک نباید به هیچ عنوان نشت یا سرریز داشته باشند.
چ‌وسائل نقلیه حامل مواد و محصولات خطرناک باید در نقاط با شیب کم توقف کنند و از پارک و توقف وسیله نقلیه در سربالایی یا سرازیریهایی که توسط وزارت راه‌وترابری به‌وسیله علائم مشخص شده‌اند،خودداری نماید.
ح‌در مواقعی که راننده وسیله نقلیه حامل مواد خطرناک اضطرارا مجبور به توقف شود باید وسیله نقلیه را حتیالمقدور منتهی الیه سمت راست جاده در محوطه باز دور از پلها و تونلها و تأسیسات رفاهی بین راه متوقف نماید.
خ(اصلاحی 1383/7/26)-در توقفهای بین راه و توقفهای اضطراری باید راننده یا کمک راننده در وسیله نقلیه یا اطراف آن باقی مانده و از آن مراقبت نماید.علاوه بر این ضرورت در مواضع 10 متری ابتدا و انتهای وسیله نقلیه متوقف شده چراغهای 24 یا 12 ولتی زردرنگ الکتریکی نصب شود که تأمین نیروی آنها مستقل از وسیله نقلیه صورت میگیرد.
الف‌سوخت‌گیری حتیالامکان در پمپهای دور از شهرها و مراکز جمعیتی صورت گیرد.
ب‌وسیله نقلیه دیگری در جلو یا عقب وسیله نقلیه حامل مواد خطرناک مشغول سوخت‌گیری یا در انتظار نوبت نباشد.
ج‌موتور وسیله نقلیه حامل مواد خطرناک باید در حین سوخت‌گیری خاموش باشد.
دراننده یا کمکراننده وسیله نقلیه نباید از آن دور شوند.
تبصره 1- چنانچه وسیله نقلیه،حامل محموله خطرناکی از طبقات 6،8 و 9 باشد و محل تخلیه و باراندازی در مکانی مسقف واقع شده باشد،باید وسیله نقلیه مجهز به موتور پمپ تخلیه محموله باشد که منبع انرژی آن مستقل از موتور محرکه وسیله نقلیه است.
تبصره 2- چنانچه وسیله نقلیه،حامل محموله خطرناکی از طبقات 1،6،8 و 9 بوده و محل تخلیه و باراندازی در مکانی مسقف واقع شده باشد باید در حین تخلیه موتور وسیله نقلیه خاموش باشد.
تبصره- میزان حمل محمولات متعلق به نیروهای مسلح کشور در صورت ضرورت و با مسؤولیت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از شمول این ماده مستثنی است.
فصل سوم‌مقررات مربوط به وسائل نقلیه حامل مواد و محمولات خطرناک
تبصره- حمل‌ونقل مواد سوختی به‌صورت مایع یا گاز در صورتی که ظرفیت وسائل نقلیه از میزان زیر تجاوز ننمایند،مشمول مقررات این آیین‌نامه نمیباشند.
الف‌وسائل نقلیه دارای تانکرهای قابل انفکاک جهت حمل مایعات با حداکثر ظرفیت 1000 لیتر.
ب‌تانک کانتینرها جهت حمل انواع گازها با حداکثر حجم 3000 لیتر.
تبصره 1- در صورت نبود مؤسسات فنی ذیصلاح در شناسایی و بازرسی فنی وسائل نقلیه حامل مواد خطرناک،شرکتها و مؤسسات حمل و نقلی شاغل در بخش حمل‌ونقل مواد خطرناک موظفند وفق مفاد این آیین‌نامه صلاحیت فنی وسیله نقلیه تحت پوشش خود را به دفتر وارسی و گواهینامه‌ای مطابق ضمیمه«د»را تنظیم و در اختیار رانندگان و عوامل حمل و نقل کالای خطرناک قرار دهند.مسؤولیت قانونی ناشی از عدم بررسی دقیق و درست وسائل نقلیه شاغل در این بخش،متوجه این شرکتها و مؤسسات بوده و هرگونه سهل‌انگاری در صدور چنین گواهینامه‌هایی مشمول مقررات ماده 6 خواهد بود.
تبصره 2- مدت اعتبار این گواهینامه یک سال بوده و مالک وسیله نقلیه مکلف است ظرف یک ماه قبل از انقضاء مدت گواهینامه آن را تمدید نماید.
تبصره 3- چنانچه وسیله نقلیه حامل مواد خطرناک از 2 بخش مستقل کشنده و بارگیر تشکیل شده باشد باید هرکدام به تفکیک دارای یک گواهینامه تأیید صلاحیت باشند.
تبصره 4- چنانچه وسیله نقلیه حامل مواد خطرناک از 2 بخش کشنده و نیمیدک تشکیل شده باشد و نیمیدک به‌صورت مستقل دارای شماره پلاک باشد باید در بند 7 گواهینامه تأیید صلاحیت شماره پلاک نیمیدک نیز درج گردد.
1-نام شرکت یا مؤسسه حمل‌ونقل.
2-ظرفیت تانکر.
3-وزن خالی تانکر.
4-حداکثر وزن تانکر به همراه محموله.
5-تاریخ و مدت اعتبار بازرسی.
1-شماره ثبت تانک کانتینر.
2-نام شرکت تولیدکننده تانک کانتینر.
3-شماره سریال اعلام شده توسط شرکت تولیدکننده تانک کانتینر.
4-مقدار عددی فشار محموله بر حسب مگاپاسکال یا بار.
5-سال تولید تانک کانتینر.
6-ظرفیت تانک کانتینر بر حسب لیتر.
تبصره 1- وسائل نقلیه تانکردار و بارگیرهایی که دارای بیش از یک تانکر برای حمل‌ونقل کالای خطرناک هستند باید علاوه بر نصب مثلث موضوع این ماده به دو مثلث خطر با همان ابعاد در طرفین نیز مجهز باشند.
تبصره 2- وسائل نقلیه حامل محمولات خطرناک به‌صورت جامد و فله‌ای،علاوه بر نصب مثلث خطر موضوع این ماده ،باید تابلوهای نارنجی که شماره کالای خطرناک،شماره خطر و سایر مشخصات لازم در آن ثبت شده است را مطابق ضمیمه«ه»داشته باشند.
فصل چهارم‌مقررات مربوط به راننده و خدمه وسائل نقلیه حامل مواد و محمولات خطرناک
تبصره 1- حداقل سن رانندگان که قصد فعالیت در زمینه حمل‌ونقل مواد خطرناک را دارند،26 سال تمام میباشد.
تبصره 2- حداکثر سن مجاز برای رانندگان وسائل نقلیه حامل مواد خطرناک 50 سال تمام میباشد.اما در صورت عدم بروز تخلفات از جانب راننده با در نظر گرفتن امتیازبندی تخلفات راننده،متصدی حمل‌ونقل میتواند با موافقت سازمان از رانندگان با سن بیش از 50 سال و کمتر از 60 سال استفاده نماید.
تبصره 3(الحاقی 1388/7/21)- رانندگان وسائل نقلیه حامل فرآورده‌های نفتی که با معرفی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و تحت نظارت سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای آموزشهای ویژه حمل مواد خطرناک را گذرانده باشند،در صورت قبولی در آزمون مربوط و اخذ تأییدیه از سازمان یاد شده،بدون در نظر گرفتن مدت زمان طی شده از صدور گواهینامه پایه یکم مجاز به فعالیت در امر حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی خطرناک میباشند.
تبصره 1- برای صدور تأییدیه ویژه،شرکتها و مؤسسات حمل و نقلی که به جابه‌جایی مواد خطرناک مبادرت میورزند،مکلفند بر اساس ضوابط و دستورالعمل‌های ارائه شده از طرف سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی نموده و تأییدیه ویژه را به رانندگان ارائه کنند.
تبصره 2(الحاقی 1383/7/26)- در مورد رانندگان وسائل نقلیه حامل فرآورده‌های نفتی،شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مکلف است دستور عمل آموزشی رانندگان مربوط در خصوص نحوه مقابله با مخاطرات ناشی از حمل کالاهای مذکور و نیز چگونگی بارگیری و حمل کالاهای موصوف را تهیه نماید و پس از تأیید سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای،در اختیار متصدیان حمل‌ونقل این قبیل مواد خطرناک قرار دهد.
1-جلیقه زردرنگ احتیاط مطابق با استاندارد EN 471 .
2-عینک حفاظتی مناسب جهت حفاظت از چشم در مقابل حرارت و خطرات ناشی از واکنشهای شیمیایی مواد خطرناک.
3-ماسک مناسب برای تصفیه بخارها و گازهای ناشی از محمولات سمی.
4-دستکش لاستیکی مناسب و مقاوم در برابر مواد شیمیایی.
5-چکمه لاستیکی مقاوم در برابر مواد شیمیایی.
6-تن‌پوشی سراسری از جنس مواد ضد آب )WATER PROOF( و مقاوم در برابر مواد شیمیایی.
7-چراغ‌قوه دستی.
8-بطری حاوی مایع شستشوی چشم.
9-بطری حاوی آب.
2(3)