قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا
مصوب 1374/2/3
فصل اول کلیات
ماده 1 - جهت تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور پاکسازی و حفاظت هوا از آلودگیها کلیه دستگاه‌ها و مؤسسات و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی موظفند مقررات و سیاست‌های مقرر در این قانون را رعایت نمایند.
ماده 2 - اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی هوا را فراهم نماید ممنوع است.منظور از آلودگی هوا عبارتست از وجود و پخش یک یا چند آلودهکننده اعم از جامد،مایع،گاز،تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که زیان‌آور برای انسان و یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.
ماده 3 - منابع آلودهکننده هوا که تحت مقررات این قانون قرار دارند به سه دسته زیر طبقه‌بندی میشوند:
الف‌وسائل نقلیه موتوری.
بکارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌ها.
ج‌منابع تجاری و خانگی و منابع متفرقه.
فصل دوم‌وسائل نقلیه موتوری
ماده 4 - استفاده از وسائل نقلیه موتوری که بیش از حد مجاز مقرر،دود و آلودهکننده‌های دیگر وارد هوای آزاد نمایند ممنوع است.حد مجاز خروجی وسائل نقلیه موتوری توسط سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت صنایع تعیین و به تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست میرسد.
ماده 5 - هروسیله نقلیه موتوری که به کار گرفته میشود باید دارای گواهینامه مخصوصی مبنی بر رعایت حد مجاز خروجی آلودهکننده‌های هوا باشد.دارندگان وسائل نقلیه موتوری مکلفند همه ساله وسائل نقلیه خود را در مراکز مورد تأیید سازمان حفاظت محیط زیست که توسط شهرداریها ایجاد میگردد تحت آزمایش و معاینه قرار داده و گواهینامه مبنی بر رعایت حد مجاز آلودگی را دریافت نمایند.در غیر این صورت از تردد وسائل نقلیه فاقد گواهینامه مذکور به ترتیبی که در آیین‌نامه اجرائی این قانون تعیین میشود جلوگیری خواهد شد.
تبصره 1- هزینه انجام آزمایش و معاینه وسائل نقلیه موتوری از دارندگان وسائل نقلیه مذکور طبق تعرفه‌ای که توسط وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و به تصویب هیأت وزیران میرسد اخذ خواهد شد.
تبصره 2- تاریخ شروع اجرای این ماده و تبصره‌های آن حداکثر یک سال پس از تصویب این قانون تعیین میشود و سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری و سایر دستگاه‌های ذی ربط موظفند ظرف مدت مذکور امکانات لازم جهت اجرای این ماده را فراهم کنند.
ماده 6 - شهرداریها،نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران،وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ذی ربط موظفند نحوه تردد وسائل نقلیه موتوری و سیستم حمل‌ونقل شهری را به صورتی طراحی و سامان دهند که ضمن کاهش آلودگی هوا جوابگوی سفرهای روزانه شهری باشد.
تبصره- آیین‌نامه اجرائی این ماده که دربرگیرنده ساعات و محدوده مجاز تردد شهری، پیش‌بینی استفاده مطلوب و بیشتر از وسائل نقلیه عمومی و امثال آن میباشد توسط وزارت کشور(شهرداریها)و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و سازمان حفاظت محیط زیست و در صورت لزوم با همکاری سازمان‌های ذی ربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده 7 - در مواقع اضطراری که به علت کیفیت خاص جوی،آلودگی هوای شهرها به حدی برسد که به تشخیص وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی سلامت انسان و محیط زیست را شدیدا به مخاطره بیاندازد،سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت کشور (شهرداریها و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران)ممنوعیت‌ها یا محدودیت‌های موقت زمانی،مکانی و نوعی را برای منابع آلودهکننده برقرار نموده و بلافاصله مراتب را از طریق رسانه‌های همگانی به اطلاع عموم خواهد رسانید.
با برطرف شدن وضعیت اضطراری و کاهش آلودگی هوا،سازمان نسبت به رفع ممنوعیت و محدودیت برقرار شده اقدام و مراتب را به نحو مقتضی به اطلاع عموم خواهد رسانید.
ماده 8 - ساخت و تولید و ورود وسائل نقلیه موتوری و همچنین موتور و سایر قطعات مرتبط با احتراق وسائل نقلیه از قبیل کاربوراتور و فیلتر مستلزم رعایت استانداردهای حفاظت محیط زیست میباشد.
ماده 9 - وزارت صنایع موظف است سیاست‌ها و برنامه‌های تولیدی واحدها و شرکت‌های تابعه تولید وسائل نقلیه موتوری خود را به نحوی تنظیم نماید که اولا تولید وسائل نقلیه با موتورها و قطعات غیر استاندارد صورت نپذیرد،ثانیا در برنامه‌ریزی ساخت خودرو،برنامه تولید وسائل نقلیه و حمل‌ونقل عمومی را در اولویت قرار دهد،ثالثا طراحی و ساخت اتومبیل‌ها به نحوی صورت گیرد که حتیالمقدور امکان استفاده از گاز هم وجود داشته باشد.
ماده 10 - شماره‌گذاری هر نوع وسیله نقلیه موتوری مستلزم رعایت استانداردهای موضوع ماده 8 این قانون میباشد.
ماده 11 - استانداردهای موضوع مواد 8 و 9 این قانون توسط سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت صنایع،وزارت نفت و مؤسسات تحقیقاتی ذی صلاح تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
فصل سومکارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌ها
ماده 12 - احداث کارخانجات و کارگاه‌های جدید و توسعه و تغییر محل و یا خط تولید کارخانجات و کارگاه‌های موجود مستلزم رعایت ضوابط و معیارهای سازمان حفاظت محیط زیست میباشد.
ماده 13 - وزارتخانه‌های صنایع،معادن و فلزات،کشاورزی و جهادسازندگی هنگام صدور جواز تأسیس رونوشتی از جواز تأسیس مربوط را به سازمان حفاظت محیط زیست ارسال خواهند نمود.
دارندگان جواز تأسیس مذکور مکلفند محل استقرار واحدهای صنعتی و یا تولیدی خود را طبق ضوابط استقرار موضوع ماده (12)این قانون تعیین نمایند.
صدور پروانه بهره‌برداری موکول به تأیید محل استقرار با رعایت ضوابط موضوع ماده 12 فوق بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست میباشد.
تبصره 1- احداث نیروگاه‌ها،پالایشگاه‌ها،کارخانجات پتروشیمی،کارخانجات صنایع نظامی، فرودگاه‌ها و ترمینال‌های بارگیری موکول به رعایت ضوابط و معیارهای سازمان حفاظت محیط زیست از لحاظ محل استقرار میباشد.
تبصره 2- ضوابط و معیارهای موضوع مواد(12 و 13)توسط سازمان با مشارکت وزارتخانه‌های مذکور در این ماده تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
تبصره 3- سازمان حفاظت محیط زیست موظف است ضوابط و معیارهای زیست‌محیطی لازم را از طریق وزارتخانه‌های ذی ربط به دارندگان جواز تأسیس اعلان نماید.
ماده 14 - فعالیت کارخانجات و کارگاه‌های جدیدی که ضوابط و معیارهای موضوع ماده 12 را رعایت ننمایند و همچنین فعالیت و بهره‌برداری از کارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌هایی که بیش از حد مجاز موجبات آلودگی هوا را فراهم آورند،ممنوع است.
ماده 15 - سازمان حفاظت محیط زیست،کارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌هایی که آلودگی آنها بیش از حد مجاز استانداردهای محیط زیست باشد را مشخص نموده و مراتب را با تعیین نوع و میزان آلودگی به صاحبان و یا مسؤولان کارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌ها ابلاغ خواهد کرد تا در مهلت معینی که توسط سازمان با همکاری و مشارکت دستگاه‌های ذی ربط تعیین میشود نسبت به رفع آلودگی یا تعطیل کار و فعالیت خود تا رفع آلودگی اقدام نمایند.
تبصره 1- در صورتی که صاحب یا مسؤول کارخانه و کارگاهی که موجبات آلودگی هوا را فراهم مینماید با دلائل قابل قبول سازمان اثبات نماید که ظرف مهلت تعیین شده رفع آلودگی عملی نمیباشد سازمان میتواند برای یکبار مهلت اضافی مناسب در مورد این‌گونه کارخانجات و کارگاه‌ها قائل شود.
تبصره 2- سازمان حفاظت محیط زیست موظف است استانداردهای هوای پاک و استانداردهای آلودهکننده‌های حاصل از کارخانجات و کارگاه‌ها که به هر طریق وارد هوای آزاد میگردند را برای هر منطقه و با توجه به کیفیت هوا و مناسبات زیست محیطی آن مناطق تهیه نموده و در اختیار متقاضیان و صاحبان کارخانجات و کارگاه‌ها قرار دهد.
حد مجاز(استانداردهای محیط زیست)این ماده توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده 16 - در صورتی که صاحبان و مسؤولان کارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌های آلودهکننده ظرف مهلت تعیین‌شده مبادرت به رفع آلودگی یا ممانعت از کار و فعالیت کارخانه و کارگاه مربوط ننمایند،در پایان مهلت مقرر به درخواست سازمان حفاظت محیط زیست و دستور مرجع قضائی ذی ربط محل که بلافاصله توسط مأمورین انتظامی به مورد اجراء گذاشته میشود از کار و فعالیت کارخانجات و کارگاه‌های آلودهکننده جلوگیری به عمل خواهد آمد.
ادامه کار یا فعالیت کارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌های مزبور منوط به صدور اجازه سازمان حفاظت محیط زیست و یا رأی دادگاه صلاحیتدار خواهد بود.
تبصره- در صورتی که صاحبان و مسؤولان کارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌های آلودهکننده پس از ابلاغ سازمان حفاظت محیط زیست از فعالیت و ادامه کار کارخانجات و کارگاه‌های مربوط ممانعت به عمل نیاورده و یا پس از تعطیل کارخانجات و کارگاه‌های مذکور رأسا و بدون کسب اجازه از سازمان یا بدون صدور رأی دادگاه صالحه،مبادرت به بازگشایی و ادامه فعالیت آنها بنمایند بر حسب مورد به مجازات‌های مقرر در این قانون و سایر مقررات مربوط به عدم رعایت دستورات مراجع قانونی و قضائی محکوم خواهند شد و چنانچه مدیران و مسؤولان مذکور،اداره و تصدی کارخانجات و کارگاه‌های دولتی یا وابسته به دولت را بر عهده داشته باشند موضوع در هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری وزارتخانه یا دستگاه متبوع مدیر یا مسؤول نیز مطرح و حکم مقتضی صادرخواهد گردید.
ماده 17 - در مواقع اضطراری و یا شرایط جوی نامناسب،رئیس سازمان حفاظت محیط زیست میتواند کارخانجات و کارگاه‌هایی را که فعالیت آنها خطرات فوری در بر داشته باشد با اخطار سریع خواستار توقف فعالیت آنها گردد و در صورت استنکاف به حکم رئیس دادگاه محل تا رفع موجبات خطر تعطیل نماید.
ماده 18 - در مواردی که کاهش یا از بین بردن آلودگی ناشی از فعالیت کارخانجات و یا کارگاه‌ها از طریق دیگر به جز انتقال یک یا برخی از آنها به نقاط مناسب امکان‌پذیر نبوده و یا فعالیت کارخانجات و کارگاه‌های مذکور در مناطق مسکونی سلامت ساکنان آن مناطق را به خطر بیاندازد سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارتخانه‌ها و دیگر دستگاه‌های دولتی ذی ربط طرح انتقال کارخانجات و کارگاه‌های مذکور را به نقاط مناسب(ترجیحا شهرکها و قطب‌های صنعتی)تهیه و به هیأت وزیران ارائه مینماید.دولت در صورت صلاحدید و موافقت حسب مورد اقدام خواهد نمود.
ماده 19 - قطب‌ها و شهرکها و مجتمع‌های صنعتی و نیروگاه‌ها و واحدهای تولیدی مکلفند حداقل 10 درصد از فضای شهرکها و یا مجموعه فضای تخصیص داده شده جهت احداث واحدهای تولیدی و خدماتی را به ایجاد فضای سبز و مشجر و کشت درختان مناسب منطقه اختصاص دهند.
بهره‌برداری از واحدهای صنعتی و تولیدی مذکور منوط به رعایت این ماده و ایجاد فضای سبز مناسب میباشد.وزارتخانه‌های صنعتی موظف به نظارت بر حسن اجرای این ماده میباشند.
ماده 20 - کارخانجات و کارگاه‌ها و نیروگاه‌ها و کوره‌های آجرپزی و آهکپزی موظف به استفاده از سوخت و سیستم‌های احتراقی مناسب قابل دسترسی به نحوی که موجبات کاهش آلودگی هوا را فراهم نماید،هستند.
تبصره- وزارت نفت موظف است در برنامه‌ریزی گازرسانی و سوخت‌رسانی خود تأمین سوخت مناطق صنعتی و مراکز استقرار کارخانجات و کارگاه‌ها و کوره‌های آجرپزی مجاور شهرهای بزرگ را در اولویت قرار دهد.
ماده 21 - آیین‌نامه اجرائی این فصل و همچنین ضوابط مربوط به محدودیت استقرار صنایع در مجاورت شهرها توسط سازمان حفاظت محیط زیست با مشارکت وزارتخانه‌های ذی ربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
فصل چهارم‌منابع تجاری،خانگی و منابع متفرقه
ماده 22 - پخش و انتشار هر نوع مواد آلودهکننده هوا بیش از حد مجاز از منابع تجاری، خانگی و متفرقه در هوای آزاد ممنوع است.
منابع تجاری،خانگی و متفرقه از جهت نوع و میزان آلودگی توسط سازمان حفاظت محیط زیست مشخص و طبقه‌بندی شده و حد مجاز موضوع این ماده توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده 23 - کلیه منابع آلودهکننده از قبیل حمام‌ها،نانواییها،هتل‌ها،و رستوران‌ها و غیر مکلفند ضمن اتخاذ تدابیر لازم جهت جلوگیری از انتشار دود و دوده و سایر موارد آلودهکننده در هوای آزاد،از سوخت مناسب ترجیحا گاز شهری که موجب کاهش آلودگی هوا میشود استفاده نمایند.
وزارت نفت موظف است در برنامه سوخت‌رسانی شهرهای بزرگ،تأمین سوخت مناسب و گازرسانی منابع تجاری و واحدهای خدمات عمومی را در اولویت قرار دهد.
ماده 24 - سوزاندن و انباشتن زباله‌های شهری و خانگی و هرگونه نخاله در معابر عمومی و فضای باز ممنوع میباشد.
ماده 25 - وزارتین مسکن و شهرسازی و کشور موظفند هنگام تهیه طرح‌های هادی و جامع و بهسازی شهرها به نحوی برنامه‌ریزی نمایند که فصل جداگانه‌ای از مطالعات طرح را به بررسی مسائل زیست محیطی اختصاص دهند به گونه‌ای که طراحی شهرها و شهرکها و مجتمع‌های مسکونی از نظر فضای سبز و باز،همجواری کاربریها،شبکه معابر و حمل‌ونقل، ضوابط تراکم ساختمانی و غیره با معیارهای زیست محیطی مورد تأیید سازمان متناسب باشد.
تبصره- نقشه‌های شهرها،شهرکهای مسکونی،قطب‌ها و شهرکها و مجتمع‌های صنعتی، اداری،کشاورزی و غیره موکول به رعایت ضوابط و مقررات حفاظت محیط زیست میباشد.
ماده 26 - آیین‌نامه اجرائی موضوع ماده 25 این قانون مشترکا توسط وزارت مسکن و شهرساز، وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده 27 - ایجاد هرگونه آلودگی صوتی بیش از حد مجاز ممنوع میباشد.آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی صوتی توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
فصل پنجم‌مجازات‌ها
ماده 28 - افرادی که با وسائل نقلیه موتوری آلودهکننده غیر مجاز تردد مینمایند و همچنین کسانی که محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های موضوع ماده 7 این قانون را رعایت ننمایند به حکم دادگاه صالح به جزای نقدی از پنج هزار ریال تا یکصد هزار ریال بنا بر تعداد سیلندر،حجم موتور،میزان آلودگی و دفعات تکرار جرم محکوم خواهند شد.ضمنا از تردد وسائل نقلیه آلودهکننده مذکور تا رفع موجبات آلودگی جلوگیری به عمل خواهد آمد.
ماده 29 - صاحبان و مسؤولین کارخانجات و کارگاه‌های آلودهکننده که بر خلاف مواد 14، 16 و 17 این قانون عمل نمایند برای بار اول به جزای نقدی از پانصد هزار ریال تا یک میلیون ریال و در صورت تکرار به حبس تعزیری از دو ماه تا شش ماه و جزای نقدی از هفتصد هزار ریال تا دو میلیون ریال محکوم میشوند.
تبصره 1- صاحبان و مسؤولان این‌گونه کارخانجات و کارگاه‌های آلودهکننده علاوه بر محکومیت مذکور مکلف به پرداخت ضرر و زیان وارده به محیط زیست و اشخاص حقیقی و حقوقی به حکم دادگاه صالحه میباشند.
تبصره 2- در مورد جرائم مقرر در این قانون علاوه بر اشخاص حقیقی و حقوق سازمان حفاظت محیط زیست بر حسب مورد شاکی یا مدعی خصوصی در زمینه خسارات وارده به محیط زیست میباشد.
ماده 30 - کسانی که از انجام بازرسی مأموران سازمان حفاظت محیط زیست برای نمونه‌برداری و تعیین میزان آلودگی ناشی از فعالیت کارخانجات و کارگاه‌ها،منابع تجاری بهداشتی و خدمات و اماکن عمومی ممانعت به عمل آورده و یا اسناد و مدارک و اطلاعات مورد نیاز سازمان را در اختیار ایشان نگذارند و یا اسناد و مدارک و اطلاعات خلاف واقع ارائه نمایند بر حسب مورد و اهمیت موضوع به جزای نقدی از پانصد هزار ریال تا پنج میلیون ریال و در صورت تکرار به حبس تعزیری از یک ماه تا 3 ماه و جزای نقدی مذکور محکوم خواهند شد.
تبصره- در صورتی که مأموران سازمان حفاظت محیط زیست در جرائم موضوع این ماده همکاری یا مشارکت داشته یا گزارش خلاف واقع ارائه نمایند علاوه بر محکومیت در هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری به حداکثر مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهند شد.
ماده 31 - صاحبان و مسؤولان منابع تجاری و اماکن عمومی که بر خلاف ماده 24 این قانون موجبات آلودگی هوا را فراهم نمایند پس از هربار اخطار و پایان مهلت مقرر به جزای نقدی از یکصد هزار ریال تا پانصد هزار ریال و در صورت تکرار از سیصد هزار ریال تا دو میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
ماده 32 - مسؤولین آلودگی حاصل از منابع متفرقه و منابع خانگی و همچنین عاملین آلودگی صوتی به جزای نقدی از سی هزار ریال تا سیصد هزار ریال و در صورت تکرار از یکصد هزار ریال تا یک میلیون ریال محکوم خواهند شد.
فصل ششم‌مقررات مختلف
ماده 33 - سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست،برنامه‌های مناسب جهت تنویر افکار عمومی،آموزش و قوانین و مقررات مسائل حفاظت محیط زیست را تنظیم و به مورد اجراء بگذارد.
ماده 34 - درآمدهای حاصل از اجرای این قانون پس وصول بلافاصله به حساب خزانه واریز گردیده و معادل پنجاه درصد(50%)وجوه واریزی در هر سال و حداکثر تا سقف یک میلیارد ریال جهت اجرای این قانون به صورت ردیف جداگانه در لایحه بودجه هر سال منظور و در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست و معادل بیست درصد(20%)تا سقف چهارصد میلیون ریال در اختیار نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران قرار میگیرد.
ماده 35 - آیین‌نامه‌های اجرائی این قانون علاوه بر مواردی که در هریک از مواد قانون نسبت به آن تعیین تکلیف شده است حداکثر ظرف سه ماه پس از تصویب این قانون توسط سازمان حفاظت محیط زیست و بر حسب مورد با مشارکت یا همکاری دستگاه‌های ذی ربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده 36 - از تاریخ ابلاغ این قانون کلیه قوانین و مقررات مغایر با آن در زمینه جلوگیری از آلودگی هوا لغو میگردد.
2(1)